Gmo mahsuloti dunyoga kerakmi? Ek-68 guruh talabasi To`ychiboyev Shohruxmirzo

GMO MAHSULOTI DUNYOGA KERAKMI?

EK-68 guruh talabasi To`ychiboyev Shohruxmirzo

GMO – bu genetik materiali laboratoriyada genetik muhandislik yordamida manipulyatsiya qilingan organizmlardir. Bu tabiatda mavjud bo`lmagan organizmlarning rivojlanishiga olib keladi. DNK o`simlik yoki har qanday organizmning xususiyatlarini aniqlaydi. Kerakli sifatlarga ega GMO ishlab chiqarish uchun to`qima madaniyatida o`stiriladigan o`simlik hujayralariga yangi DNK birikmasini kiritish kerak.

Genetik muhandislik dunyoni oziqlantirish yoki mavjud xususiyatlarni yaxshilash uchunekinlarning yaxshilangan navlarini ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. GMO yaratish uchun birinchi navbatda qurg`oqchilikka chidamlilik, yaxshilangan ozuqaviy tarkib, zararkunandalar hujumiga qarshi chidamlilik kabi qiziqish belgisi aniqlanadi. Keyinchalik, tegishli genlarni aniqlash uchun qiyosiy genomik tadqiqotlardan foydalanish mumkin va ular bitexnologik usullar yordamida ajratiladi. Umuman olganda, virus yoki bakteriya o`zgartirilgan yoki kerakli DNKni host hujayralariga o`tkazish uchun kasallikni olib yuruvchi hasharot sifatida ishlatilishi mumkin. Keyin genning bir qismi kasallikni olib yuruvchi hasharotning normal hayot aylanishining bir qismi sifatida o`simlik genomiga o`tkaziladi. Yangi o`stirilgan o`simlik kerakli sifatga ega bo`ladi va “GMO” deb nomlanadi.

GMOlarning dunyoni oziqlantirish uchun foydaliligi va ahamiyati haqida qarama-qarshi nazariyalar mavjud. Biotexnologlar odamlarni ushbu o`zgartirilgan oziq-ovqatlarni tanlashga undaydilar, boshqalari esa cheklanganligi sababli GMOlarni oziq-ovat sifatida keng qo`llashni istamaydilar. Ikkala nazariya ham kuchli qo`llab-quvvatlovchi ma’lumotlar bilan tasdiqlangan. Ammo hozirda buni butunlay subyektiv masala deb hisoblash mumkin.

So`nggi 50 yil ichida dunyo aholisi ikki barobar ko`paydi va har yili taxminan 100 millionga o`sishda davom etmoqda, 2100-yilga kelib 11 milliard kishiga yetishi kutilmoqda. Inson zoti tez sur’atlar bilan kengayib borar ekan, dunyodagi ochlik tez orada to`g`ri boshqaruvni talab qiladigan muammoga aylanishidan qo`rqishadi. Bu Afrikaning ko`p qismlariga allaqachon ta’sir qilgan va 2050-yilga kelib sayyoramizni surunkali ochlik qamrab olishi kutilmoqda. Bu muammoni ekinlar hosildorligini oshirish, ekinlarni o`stirish va yig`ib olish vositalarini yaxshilash hamda genetik modifikatsiyalangan ekinlardan foydalanishni keng yo`lga qo`yish orqali bartaraf etish mumkin.

Jahon Resurslari Instituti(JRI) hisobotiga ko`ra, nafaqat global oziq-ovqat ehtiyojlarini qondirish, balki qashshoqlikni yumshatish va ochlikning oldini olishga yordam beradigan yangi siyosatlarni amalga oshirish kerak. O`zgaruvchan iqlim sharoitlari, suv ta’minoti yetarli emasligi va dunyo aholisining eksponent ravishda o`sib borayotganini qondirish uchun global oziq-ovqat xavfsizligi tizimlarida jiddiy o`zgarishlar qilishi kerak. XX asrda boshlangan Yashil inqilob haddan tashqari kimyoviy moddalar va o`g`itlardan foydalangan holda g`alla va bug`doy ishlab chiqarishni ko`paytirish bilan yuqori hosildor ekin navlarini ishlab chiqarishga yo`l ochib berdi. Garchi uning ko`tarilishlari va tushishlari bo`lsada, bu texnologiyalar oziq-ovatga bo`lgan global ehtiyojni qondirish uchun kengroq miqyosda joriy etilishi kerak. JRI genetic genetik muhandislik ortib borayotgan talablar tufayli dunyo aholisini oziqlantirish uchun qulay vosita bo`lishini taklif qiladi.

Genomika va genetik usullardan foydalanish juda muhim, chunki hosildorlikni oshirish va zararkunandalarga chidamli navlarni yetishtirish uchun o`zgartirilgan yondashuvni amalda qo`llash zarur. Naslchilikni tezlashtirish va tariq, arpa va no`xat kabi “yetim ekinlar”ga o`tish oziq-ovqat uchun ushbu ekinlarga bog`liq bo`lgan Afrika fuqarolari uchun foydali bo`ladi.

Bir qator hududlardagi ko`plab ekinlar uchun genetik modifikatsiya zamon talabi bo`lib chiqdi. Afrika uchun qurg`oqchilikka chidamli makkajo`xori loviyasi navlarni yaxshilash uchun boshlandi va 13 mamlakatda yaxshilash uchun 153 ta yangi navni ishlab chiqardi. Bu mamlakatlarda qashshoqlikni 9 foizgacha kamaytirishga olib keladi. Bundan Zimbabvedagi yarim milliondan ortiq aholi foyda ko`radi. Global oziq-ovqat xavfsizligi uchun ishlaydigan Sara Davidsonning so`zlariga ko`ra “Biz qo`limizdagi barcha vositalardan foydalanishimiz kerak, genetika muhandisligi yagona vosita bo`lmasligi mumkin, lekin bu, albatta, yaxshi bo`lar edi” – dedi u. Qishloq xo`jaligi uchun zarur bo`lgan yer maydoni va 2050-yilgacha qishloq xo`jaligini kengaytirish uchun juda muhim yerlar o`rtasida 1,48 milliard akr(taxminan 4000 kvadrat metrga teng o`lchov birligi) yer bo`shlig`I ham mavjud.

JRI hisobotida, shuningdek, Gavayi papayya ekinlari papayya ringspot virusi hujumi ostida bo`lganiga ishora qiladi. U yo`q bo`lib ketish va yo`q bo`lib ketish arafasida edi, shuning uchun “Rainbow” va “Sunrise” nomli takomillashtirilgan va genetik jihatdan o`zgartirilgan navlarni ishlab chiqarish zarurati tug`ildi. 2014-yilda fermerlar 23 million funt sterlingdan ortiq papayya sotdilar. Shunday qilib, GMO texnologiyasi papayya sanoatini saqlab qoldi, chunki GMO papayyani ishlab chiqqan Dennis Gonsalves shunday degan edi: “Biotexnologiyasiz papayya kabi oddiy sanoat yo`q”.

GM ekinlari oziq-ovqat sohasini takomillashtirishga kata hissa qo`shmoqda. Xushbo`ylikni saqlaydigan pomidor birinchi GMO oziq-ovqat bo`lib, fermerlar uchun kata iqtisodiy foyda keltirdi. Bu hosildorlikni oshirdi va pomidor konservalari narxini 20 foizga pasaytirdi. Xarajatlarning kamayishi va daromadning oshishi texnologiyani yanada oldinga suradi. Biotexnologik ekinlar nafaqat rivojlanayotgan mamlakatlarga qishloq xo`jaligi daromadlari nuqtai nazaridan ijobiy ta’sir ko`rsatibgina qolmay, balki rivojlangan davlatlar uchun ham daromad keltirdi. AQSH Qishloq Xo`jaligi Vazirligining so`nggi tendentsiyalariga ko`ra, gerbitsidlarga chidamli makkajo`xori fermerlar tomonidan 2018-yilda sezilarli darjada o`zlashtirildi va AQSHdagi umumiy makkajo`xori maydonlari 90 foizga yetdi.

Qisqa qilib aytadigan bo'lsak, hosildorlikni oshirishni tabiiy ekotizimlarni muhofaza qilish bilan bog’lash, ya’ni GMO, allaqachon fermerlarga kamroq resurslar bilan ko'proq ish qilish imkonini beradi. Kamroq yerda ko'proq o'sish tabiiy yashash joylari uchun ko'proq joy va biologik xilma-xillikni saqlashni anglatadi.

TEST
(1-mavzu)

1A
2A
3A
4A
5A
6A
7A
8A
9A
10A