Глоссарий

GLOSSARIY:
Avantyurizm (franst. aventure – sarguzasht, xavf) – 1) shaxsning g‘arazli maqsadiga erishish uchun sodir etadigan g‘ayriqonuniy hatti-harakatlari 2) shubhali ishlarga moyillik.

Avtarkiya (yun. auterkeia – o’z-o’zidan qoniqish, autos - o’z va arkeo – to’q holatdaman degan ma’noni anglatadi) – bir mamlakatning boshqa mamlakatga bo’lgan tobeligidan qutulib, iqtisodiy va siyosiy jihatdan o’z-o’ziga etarli iqtisodiyot barpo etishga qaratilgan yopiq siyosati. Avtarkiya davlatning suverenitetini belgilab beradi.

Agrar inqiroz – amalga oshirib bo’lmaydigan zaxiralarning o’sishiga, narxlarning pasayishi, ishlab chiqarish hajmining qisqarishi, ishlab chiqaruvchilarning sinishi (bankrot)ga olib keluvchi, qishloq xo’jaligi mahsulotlarini ko’p va sifatsiz ishlab chiqarish.

Agressiya (lot. agressio – hujum qilish, tajovuz) – 1) biror hududni egallash, davlat mustaqilligini tugatish, siyosiy tizimni o’zgartirish maqsadida olib borilgan noqonuniy qurolli hujum, xalqaro huquqlarga zid ravishda bir davlat (davlatlar) boshqa davlat (davlatlar)ga kuch ishlatishi. A. Harbiy, iqtisodiy, psihologik, g‘oyaviy va hokazo bo’lishi mumkin. A.ni aniqlash BMT Bosh Assambleyasining 1974 yil 14 dekabrdagi rezolyustiyasida qabul qilingan. A.ga uchragan davlat individual yoki jamoa tarzda o’z-o’zini himoya qilish huquqiga ega (BMT Nizomining 51 moddasi). Bunday holda davlatning harakatlari, agar u A.ni boshlovchi bo’lsa ham, oqlanadi. Hududni bosib olish yoki A. tufayli erishilgan boshqa ijobiy harakatlar ham qonunga zid hisoblanadi. A. ishlatilgan hollarda BMTning Xavfsizlik Kengashi ba’zi harbiy operastiyalarni o’tkazish orqali harbiy choralarni ham qo’llashi mumkin (BMT qurolli kuchlari shuningdek,, BMTga a’zo davlatlarning qurolli kuchlarini ishlatish). BMT Nizomining 5-moddasiga muvofiq, agressiv urush eng og‘ir xalqaro jinoyat hisoblanib, reparastiyalar va restitutstiyalar shaklidagi xalqaro huquqiy va moddiy javobgarlikka olib keladi. Amalga oshirilish uslubiga ko’ra A. bevosita va bilvosita bo’lishi mumkin. 2) kishilarning jamiyatda bahamjihat yashash me’yorlari va qoidalariga zid bo’lgan maqsadli destruktiv hatti-harakat, hujum qiluvchi (jonli va jonsiz) ob’ektlarga zarar etkazuvchi, odamlarga jismoniy zarar keltiruvchi yoki ularda salbiy holatlarni uyg‘otuvchi taranglik, qo’rquv, ezilganlik yoki xo’rlanganlik holati va boshqalar.

Agressiya akti – Quyidagilar A.a. tushunchasini ifodalaydi. 1) ma’lum bir davlat (davlatlarning koalistiyalari) qurolli kuchlarining boshqa davlat hududiga bostirib kirishi yoki hujum uyushtirishi; 2) bostirib kirish yoki hujum qilishning natijasi hisoblangan har qanday harbiy okkupastiya, uning qancha vaqt davom etishidan qat’iy-nazar, yoki boshqa davlat hududini (hududining bir qismini) zo’ravonlik bilan o’z hududiga qo’shib (biriktirib) olish; 3) har qanday boshqa davlat hududiga qarshi bir davlatning qurolli kuchlari tomonidan qurol-yarog‘ ishlatish; 4) har qanday davlatning portlari yoki qirg‘oqlarini boshqa bir davlatning (koalistion davlatlarning) qurolli kuchlari tomonidan blokada qilinishi; 5) davlat (koalistion davlatlar) qurolli kuchlarining bir davlatning quruqlikdagi, dengiz, havo kuchlariga yoki dengiz va havo flotlariga uyushtirgan hujumi; 6) har qanday davlatning, uning boshqa bir davlat ixtiyoriga topshirgan hududidan ushbu davlat boshqa har qanday davlatga qarshi agressiya aktini amalga oshirishiga imkon yaratuvchi harakati; 7) davlat tomonidan yoki uning nomidan qurollangan guruhlar va safarbar qo’shinlar yoki yollangan jangchilarni har qanday boshqa bir davlat hududiga jo’natish. Shuningdek,, BMT Nizomiga ko’ra, boshqa aktlar ham arressiya xarakteriga xos bo’lishini BMT Xavfsizlik Kengashi belgilashi mumkin. Xavfsizlik Kengashi tomonidan A.a.ni qayd etish, Kengash tomonidan xalqaro tinchlik va xavfsizlikni ta’minlashga yoki tiklashga oid chora-tadbirlar yuzasidan tavsiyalar yoki qarorlar qabul qilishnishi mumkin. Shuningdek, Agressiya aktlari O’zbekiston Respublikasi ichki va tashqi siyosatida ham qattiq qoralanadi. O’zbekiston Respublikasi Konstitustiyasining 17-moddasida, mamlakat tashqi siyosati davlatlarning suveren tengligi, kuch ishlatmaslik va kuch bilan tahdid qilmaslik, chegaralar dahlsizligi va nizolarni tinch yo’l bilan hal qilish kabilar mustahkamlab qo’yilgan.

Agressor – 1) bostirib kiruvchi tomon; 2) jangovar siyosat olib boruvchi, agressiya harakatlarini qo’llovchi davlat.