Globallashuv asoslari


-mavzu. DINLAR O`ZARO TA`SIRINING GLOBALLASHUVI



Download 1,82 Mb.
Pdf ko'rish
bet33/82
Sana11.09.2021
Hajmi1,82 Mb.
#171358
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   82
Bog'liq
globallashuv asoslari

8-mavzu. DINLAR O`ZARO TA`SIRINING GLOBALLASHUVI 
Reja: 
1.  Dinning madaniyat fenomeni sifatida o`ziga xos xususiyatlari.  
2.  Din globallashuvining mezonlari. 
3.  Islomning globallashuvi talqini.  
4.  Globallashuv davrida dinlararo muloqot va tolerantlik masalasi 
 
Globallashuv  jarayoning  hayotimizga  tobora  tez  va  chuqur  kirib  kelayotganining 
asosiy  sabablari  xususida  gapirganda  Prezidentimiz  I.Karimov  ta`kidlaganlaridek  ―  ...  shuni 
obyektiv  tan  olish  kerak  –  bugungi  kunda  har  qaysi  davlatning  taraqqiyoti  va  ravnaqi  nafaqat 
yaqin  va  uzoq  qo`shnilar,  balki  jahon  miqyosida  boshqa  mintaqa  va  hududlar  bilan  shunday 
chambarchas  bog`lanib  borayaptiki,  biron  mamlakatning  bu  jarayondan  chetda  turishi  ijobiy 
natijalarga olib kelmasligini tushunish, anglash qiyin emas‖
94[55]

Mutaxassislar  zamonaviy  global  rivojlanish  jarayonidagi  ba`zi  tendentsiyalarning 
tahlili asosida bu borada ko`p hollarda aksiomadek qabul qilinadigan ayrim xulosalarga tanqidiy 
yondashish  zarurligini  ta`kidlashayotganini  alohida  qayd  etish  lozim.  Jumladan,  ular 
                                            
94[55]
 Karimov I.A. YUksak ma`naviyat- engilmas kuch.- T.: Ma`naviyat, 2008. – 111 b. 


globallashuv  sharoitida  dunyodagi  yirik  kompaniyalar  olayotgan  foyda  o`sish  emas,  balki 
pasayish  tomon  ketayotgani,  hukumatlar  hali  hamon  gigant  korporatsiyalar  faoliyatiga  ta`sir 
ko`rsatish imkoniyatini saqlab turgani va ko`p hollarda ularni o`z rejalarini o`zgartirishga majbur 
qila  olayotgani  haqida  yozmoqdalar
95[56]
.  Bu  esa,  davlat  chegaralari  ahamiyatining  keskin 
darajada  pasayib  ketayotgani  haqida  gapirayotgan  mutaxassislarning  qarashlarini  bir  yoqlama 
ekanidan dalolat beradi. 
Global  diniy  makonda  ro`y  berayotgan  o`zgarishlardan  biri  bu  muayyan  din  yoki 
konfessiyaning konkret  hudud bilan shartlanishidagi o`zgarishlar bilan bog`liq. CHunki hozirda 
diniy hayotda sodir bo`layotgan o`zgarish ularning an`anaviy konfessional, siyosiy, madaniy va 
tsivilizatsiyaviy  chegaralar  doirasidagina  emas,  balki  transmilliy,  transetnik  darajalarda  ham 
kechmoqda.  Xususan,  neopyatidesyatniklar,  bahoiylar  faoliyati  bu  yo`nalishdagi  jarayonlarga 
misol bo`la oladi. Diniy hayotdagi global dinamik o`zgarishlarning yana bir xususiyati, iqtisodiy 
jarayonlar va ijtimoiy sohaning bir qator jabhalarida global kommunikatsiya maydonida yuzaga 
kelgan  tarmoq  modellari  kabi  ―tarmoq  dinlari‖  fenomenining  vujudga  kelgani  bilan  ham 
xarakterlidir. 
Mutaxassislarning  fikricha  ―tarmoq  dinlari‖  an`anaviy  konfessiyalardagi  ierarxik 
strukturadan  yagona  markaz  va  an`analar  ortodoksalligi  bilan  ajralib  turadi  va  beqaror  aloqalar 
va nochiziqli avtoritet hamda bo`ysunish tizimiga ega qator avtonom birliklar orqali shakllanadi. 
O`z  navbatida,  ushbu  birliklar  bir-biridan  kurtaklanib,  eski  siyosiy,  madaniy  va  konfessional 
yurisdiktsiya  chegaralarini  kesib  o`tish  xususiyatiga  ega.  Xarizmatik  protestant  cherkovlari, 
buddaviylik  va  hinduiylikdagi  ayrim  ―tarmoq‖  tashkilotlari  faoliyati  bunga  yaqqol  misol  bo`la 
oladi
96[57]
.  SHu  bilan  birga,  diniy  hayotda  o`ziga  xos  aksilgloballashuv  jarayonlari 
kechayotganini  ham  ta`kidlash  joiz.  Gap  shundaki,  ayrim  mutaxassislar  tomonidan  zamonaviy 
voqelikning radikal  sekulyar qadriyatlar  asosida  shakllanayotgani haqidagi  qarashlar ham  ilgari 
surilmoqda. ―Bunga ko`ra ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy va ma`naviy hayotda din asosiy emas, balki 
marginal  o`ringa  ega  bo`ladi‖
97[58]
.  Ayni  paytda,  o`zgacha  nuqtai  nazar  ham  mavjud  bo`lib,  u 
dinning barcha yo`nalishlardagi jarayonlar rivojida qadriyatli  - normativ asoslardan biri sifatida 
chiqishini  ifodalaydi.  Xususan,  ―Hozirda  din  global  tartibga  institut,  anklav,  muayyan  birlik 
emas, balki o`ziga xos ―jamoaviy va individual mansublik janri‖ sifatida kirmoqda‖, - deb yozadi 
atoqli olim Ronal`d Robertson
98[59]

Albatta, insoniyat  istiqbolida dinning qandaydir  ikkilamchi,  noasosiy o`rin tutishiga 
doir  gipotetik  xarakterdagi  ushbu  fikr-mulohazalar  o`ta  bahsli  bo`lib,  ularga  diniy  hayotda 
kechayotgan  o`zgarishlar  dinamikasini  har  tomonlama  tahlil  etish  orqaligina  asosli  munosabat 
bildirish mumkin.  
―SHu o`rinda ta`kidlash muhimki, zamonaviy voqelik diniy qadriyatlar buzilishi va 
faqatgina  sekulyarlashuv  asoslarining  rivojlanishi  bilan  kechayotgani  yo`q.  Balki,  demokratik 
                                            
95[56]
 Lapkin V.V., Pantin V.I. Geоekоnоmicheskaya pоlitika i glоbalnaya pоliticheskaya istоriya.- M.: Izd-vо: Elita, 2004. – 280 
s. 
96[57]
  Qarang:  Nurullaev  A.A.  Prоblemi  dialоga  religiy  v  epохu  glоbalizatsii.  //  Vestnik  Rоssiyskоgо  universiteta 
drujbi  narоdоv.  -  Ceriya:  Pоlitоlоgiya.  -  2001.  -  №  3.  -  S.  28-35.;  Mesheryakоv  D.A.  Glоbalizatsiya  v  religiоznоy 
sfere  оbshestvennоgо  bi`tiya:  Avtоref.  diss...  kand.  filоs.  nauk.  Оmsk:  GОU  VPО  «Оmskiy  gоsudarstvenni`y 
agrarniy universitet», 2007. – 25 s. 
97[58]
 Qarang: Eremeev S.G. Vi`zоvi glоbalizatsii: etnicheskiy i religiоzni`y ekstremizm v sоvremennоm mire. - 
http://anthropology.ru/ru/texts/eremeev/terror.html. 
98[59]
 Qarang: Nоvaya sоtsialnaya realnоst glоbalnоgо  mira. /Оtv. red. V.I. Ivanоv.  – Krasnоyarsk:  Izd-vо “LITERA-
print”, 2008. – 214 s. 


davlat  va  jamiyat  qurish  asoslarining  mustahkamlanib  borishi,  diniy  e`tiqod  erkinligining  keng 
joriy  etishishi  natijasida,  diniy  hayotda  o`ziga  xos  ixtiyoriylik  muhiti  vujudga  kelmoqda‖
99[60]

Aytish mumkinki, bu diniy sohadagi globallashuv jarayonining asosiy xususiyatlaridan biridir. 
E`tiqod  va  vijdon  erkinligining  keng  tarqalishi,  o`z  navbatida,  diniy  hayot 
shakllarining  transformatsiyalashuviga  olib  kelmoqda.  Demokratiya,  erkin  raqobat  va  inson 
huquqlari  tamoyillari  diniy  qoidalar  tizimiga  integratsiyalashmoqda.  Turdi  din  vakillari  esa, 
aynan  shu  nuqtai  nazardan  kelib  chiqqan  holda  sekulyar  madaniyat  tizimiga  munosabat 
bildirmoqda.  Boshqacha  aytganda,  globallashuv  davri  boshqa  ijtimoiy  institutlar  hayotida 
bo`lgani  kabi  dinlar  hayotida  ham  muhim  tarixiy  bosqich  hisoblanadi.  CHunki  turli  ijobiy  va 
salbiy oqibatlarga ega globallashuv jarayoni e`tiqod va vijdon, iroda va so`z erkinligi tamoyillari 
ustuvorlashib  borayotgan  demokratik  sharoitlarda  kechmoqda.  Bu  esa,  o`z  navbatida,  asrlar 
mobaynida  o`zaro  bir-biriga  nisbatan  antagonizm,  nigilizm,  radikalizm  kayfiyatida  yashab 
kelgan  turli  diniy  tizimlar  oldiga  sifat  jihatdan  yangi  bo`lgan  sharoit  talablariga  moslashish, 
fuqarolik  jamiyati  qurishni  maqsad  qilib  olgan  xalqlar  hayotida  o`zining  o`rni  va  ahamiyatini 
saqlab  qolish  va  rivojlantirishning  innovatsion  yo`llari  va  mexanizmlarini  ishlab  chiqishdek 
murakkab vazifalarni hal etishni zarur qilib qo`ymoqda. 
Bu  yo`nalishdagi  birlamchi  vazifalardan  biri  shubhasiz,  dinlararo,  konfessiyalararo 
muloqot hisoblanadi. Zero, o`zaro hurmat, tenglik, ishonch va hamjihatlikka asoslangan sog`lom 
muloqot  har  qanday  din  yoki  konfessiyaning  globallashuv  sharoitida  o`z  o`rni  va  mavqeini 
saqlab qolishning eng maqbul vositasidir. 
Umuman  olganda,  ―globallashuv  –  bu  avvalo  hayot  sur`atlarining  beqiyos  darajada 
tezlashuvi...‖
100[61]
  ekani  haqidagi  fikrdan  kelib  chiqqan  holda  aytish  mumkinki,  hozirda 
dinlarning  bir-biri  bilan  yaqindan  hamkorlik  qilishi  obyektiv  zaruriyatdir.  Global  ijtimoiy, 
siyosiy,  iqtisodiy,  ma`naviy  hayot  barqarorligi  ko`p  jihatdan  ana  shu  hamkorlikning  samarali 
rivojlantirilishiga bog`liqdir.  
Globallashuv  atamasi  garchi  keyingi  vaqtlarda  ommaviy  tarzda  qo`llanilayotgan 
bo`lsada,  u  chuqur  nazariy  asoslarga  ega  tushunchadir.  Qaysidir  ma`noda  bu  tushuncha 
insoniyatni birlikka intilishining faollashuvini  bildiradi,  odamlardagi  begonalashuvni  yo`qotadi, 
kommunikativ  aloqalarni  tezlashtiradi.  Insoniyatning  tarixan  birligini  madaniyatlarning  o`zaro 
almashinuvida,  monoteistik  dinlarni  tarqalishi,  umumiy  til  yaratishga  bo`lgan  urinishlarda 
ko`rishimiz mumkin. Lekin, hozir gap bu haqda ketayotgani yo`q. Globallashuvning zamonaviy 
tendentsiyasi  ma`naviy  doiradan  chiqib  iqtisodni,  siyosatni,  axborot  jarayonlarini  va  inson 
faoliyatining boshqa ko`plab jabhalarini qamrab olmoqda. SHu tarzda ko`p qirrali aloqalar bilan 
bog`liq bo`lgan megajamiyat shakllanmoqda. SHu ma`noda aytish mumkinki, globalizatsiya  — 
jahon iqtisodiy, texnologik, siyosiy, informatsion integratsiyasining o`lchamidir.  

Download 1,82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   82




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish