Globallashuv asoslari

    
 
 

---

  9-mavzu.     Globallashuv va modernizatsiya 
Reja: 
1.  Globallashuvva modernizatsiya ijtimoiy transformatsiya jarayoni sifatida. 
2.  Modernizatsiyalashgan jamiyatda innovatsiyalarning globallashuvi.  
3.  Globallashuv postindustrial texnologik ishlab chiqarish vositasiga o‗tishning sharoiti 
sifatida.  
 
 
Har  qanday  o`zgarish  va  rivojlanishlarni  tadqiq  etish  uchun  turli  xil  nazariy-
metodologik  yondashuvlar  mavjud.  Hozirgi  davrda  modernizatsiya  paradigmasi  ular  orasida 
(formatsion, tsivilizatsion va b.) alohida ahamiyatga ega. Modernizatsiya-o`ta murakkab jarayon. 
Modernizatsiya  jarayonida  o`zgarishlar  inson  va  jamiyat  faoliyatining  barcha  sohalarida  ro`y 
beradi.  O`zgarishlar  natijasida  yangi  tushunchalar,  tamoyillar,  yondashuvlar  shakllanadi.  Ular 
esa  milliy  g`oya  qamrovini  yanada  kengaytiradi  va  yoshlarning  ongi  va  qalbiga  singdirishda 
yangi imkoniyatlarni yuzaga keltiradi.  
Milliy  g`oya  murakkab  tizim  sifatida  yoshlarning  ma`naviy  dunyosini  shakllanishi, 
yuksalishi, vatanimizning barcha millatlarini o`z atrofida birlashtirish kabi muammolarni qamrab 
oladi. 
Mamlakatimizni  rivojlanish  yo`li  «O`zbek  modeli»da  o`z  ifodasini  topgan.  Milliy 
g`oyani ham rivojlanish modeli ham maqsadi xalqimizning kelajagiga qaratilgan: rivojlanishning 
yuqori pog`onalariga intilish, ma`naviyatimizni yuksaltirishdir. 
Modernizatsiya  qilishning  maqsadi  yangilanish,  an`anaviylikdan  zamonaviylikka 
o`tish, rivojlanishda yuqoriroq bosqichlarga erishishdir. 
Milliy  g`oya  va  rivojlanishimizning  modelini  integratsiyasi  modernizatsiya  jarayoni 
uchun  nazariy-metodologik,  amaliy  va  regulyativ  vazifani  bajaradi.  Pirovard  natijada 
mamlakatimizning rivojlanishi yanada yuksak pog`onalarga ko`tarilishi uchun keng imkoniyatlar 
yaratiladi.  SHuning  uchun  hozirgi  kunda  «mamlakatimizni  modernizatsiya  qilish»
  103[69]
  eng 
muhim ustuvor vazifadir.  
Lug`aviy ma`noda modernizatsiya (fran. moderisatio, modere-eng yangi) zamonaviy 
talablarga muvofiq o`zgarish hamda takomillashtirishlarni bildiradi. Gap nafaqat sanoat-texnika 
progressida,  balki  insonning  dunyoqarashi,  uning  metodologik  yondoshuvi,  tafakkur  uslublari 
o`zgarishidadir.  Bularning  o`zgarishi  esa  inson  tomonidan  qo`llanilayotgan  tushunchalar, 
kontseptsiyalarning  o`zgarishiga  olib  keladi.  Modernizatsiya  jarayoni  XVIII  asrda  boshlangan. 
Inson faoliyatiga ilmiy hamda muhandislik bilimlarning kirib kelishi va ulardan keng miqyosda 
foydalanish mahsulidir.  
Modernizatsiya paradigmasi XX asrning o`rtalarida shakllandi. Uning asosiy vazifasi 
insoniyat 
faoliyatining 
barcha 
sohalarida 
an`analikdan 
zamonaviylikka 
o`tishidir. 
Modernizatsiya  paradigmasi  rivojlanishini  bir  nechta  pog`onaga  ajratish  mumkin.  SHuni 
ta`kidlash mumkinki, nazariy-metodologik  yondashuvlar rivojlanishi real jarayonlar bilan uzviy 
bog`liqlikda shakllangan va ularning ta`sirida nazariyalarga o`zgartirishlar kiritilgan. 
Modernizatsiya paradigmasi doirasida ko`pdan-ko`p nazariy-metodologik va xususiy 
fanlarga asoslangan yondashuvlar yaratilgan. Ilk bor paydo bo`lgan modernizatsiya paradigmasi-
linear  modeli  (1950-1960  yy.),  qisman  ko`p  chiziqli  aktorli  (ba`zan  etib  oluvchi  deb  ataladi) 
(1970-1990  yy.),  tuzilmaviy  modellar  mavjud.  Hozirgi  paytda  modernizatsiya  paradigmasi 
                                            
103[69]
 Karimov I.A. Mamlakatimizni mоdernizatsiya qilish va yangilashni izchil davоm ettirish – davr talabi // «Хalq so`zi», 2009 
yil 14 fevral 

---

rivojlanib  bormoqda,  yangicha  yondashuvlar  asosida  nazariyalar  vujudga  kelmoqda.  YA`ni, 
an`anaviy va zamonaviy yondashuvlar orasida katta farq bor. 
Rivojlanish  jarayoni  modernizatsiya  paradigmasi  doirasida  turli  xil  nuqtai  nazar 
asosida  tahlil  qilingan.  Umuman  olganda,  keyingi  yillarda  shakllangan  yondashuvlarda  qat`iy 
determinizmdan  voz  kechilgan,  masalan  g`arb  demokratiyasiga  chiziqli  model  asosida  emas, 
balki ko`p chiziqli model, ya`ni mamlakatlar rivojlanish yo`lida tanlov imkoniyatiga egaligi tan 
olingan.  Ilk  bor  modernizatsiya  paradigmalarining  asosini  tashkil  qilgan  evolyutsionizm  va 
fundamentalizm  yondashuvlarini  cheklash  hisobidan  makroijtimoiy  tizimlar  tahlilidan 
mikroijtimoiy jarayonlarni tadqiq qilish imkoniyati paydo bo`ldi. 
Hozirgi davrda ilmiy adabiyotlarda modernizatsiya jarayonidagi o`zgarishlar turli xil 
ichki va tashqi (endogen va ekzogen) ta`sirlar natijasida paydo bo`ladi, degan fikr hukm suradi. 
Bular  esa  real  borliqning  keng  qamrovli  yondoshuvlar  yordamida  aks  ettirilishi  va  reallikka 
tadbiq etish doirasi tobora kengayganligini bildiradi. Bu jarayonda ba`zi bir tushunchalardan voz 
kechish, yangilaridan foydalanish yo`lidan borilmoqda. 
Modernizatsiya  paradigmasi  ilmiy  bilimning  insoniyat  hayotiga  jadal  sur`atda  kirib 
kelishi bilan bog`liq. Har qanday davrda hokimiyatning asosiy manbalaridan biri «bilim» bo`lib 
kelgan.  Bizning  davrimizda  esa  bilimning  mavqei  birinchi  darajali  bo`ldi.  Bu  ayniqsa, 
moliyaviy-iqtisodiy  inqirozda  o`z  ahamiyatini  ko`rsatdi.  «Tijorat  banklari  va  ularning tegishli