Global muammolar
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
'Global
muammolar
- umumba shariy hayot va taraqqiyot bilan bog
ʻ
liq hozirgi zamon
muammolari.Ular jumlasiga jahon termoyadro urushining oldini olish, xalqaro terrorchilikka
qarshi kurash va barcha xalqlar uchun tinchlikni ta
ʼ
minlash; rivojlangan va rivojlanayotgan
mamlakatlar o
ʻ
rtasida ijtimoiyiqtisodiy taraqqiyot darajasidagi tafovutni bartaraf etish, ochlik,
qashshoqlik va savodsizlikni tugatish, rivojlanayotgan mamlakatlarda aholining tez sur
ʼ
atlar bilan
ko
ʻ
payayotganligini tartibga solish, atrof muhit halokatli tarzda ifloslanib borayotganligining oldini
olish; insoniyatni kerakli resurslar — oziq-ovqat, sanoat xom ashyosi, energiya manbalari bilan
ta
ʼ
minlash, fan va texnika taraqqiyoti salbiy oqibatlarga olib kelishiga yo
ʻ
l qo
ʻ
ymaslik kabilar
kiradi. G.m. avvalo jahonda kechayetgan iqtisodiy, ijtimoiysiyosiy, harbiy, ilmiy-texnologik, ijtimoiy-
madaniy jarayonlarning umumbashariy ahamiyat kasb etishi natijasida yuzaga keldi.
G.m.larni 4 guruxga ajratish mumkin: 1) xalqaro siyosiy munosabatlarda vujudga kelgan G.m. — jahonda
rivojlangan, rivojlanib kelayotgan va qoloq mamlakatlarning mavjudligi. Hoz.
kunda jahon siyosiy
tartibotini belgilashda dunyodagi 7 rivojlangan mamlakatning mavqei katta. Bu mamlakatlar bilan qoloq
mamlakatlar orasidagi tafovut g
ʻ
oyat kuchaydi. Taraqqiy qilgan mamlakatlarda demokratik qadriyatlar
rivojlangan bo
ʻ
lsa, qoloq mamlakatlarda avtoritarizm, demokratiyaga zid bo
ʻ
lgan ijtimoiy munosabatlar avj
oldi, xalqaro xavfsizlikka qarshi tahdidlar paydo bo
ʻ
ldi. Buni terrorchilik, ekstremizm ko
ʻ
rinishlari vujudga
kelganligi tasdiqlaydi; 2) xalqaro iqtisodiy munosabatlarda paydo bulga n G.m. — jahon xo
ʻ
jalik
tizimi
vujudga kelib, unda asosan iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlar ustunligi qaror topdi. Iqtisodiyoti haddan
tashqari rivojlangan mamlakatlar, transnatsional korporatsiyalar jahon iqtisodiyotini boshqarayotgan bir
paytda, ikkinchi tomonda ularga karam, iqtisodiyoti juda ham past darajadagi mamlakatlar mavjuddir.
Jahonda iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy taraqqiyot yutuqlariga qaramasdan boy va kambagal mamlakatlar
o
ʻ
rtasidagi farq o
ʻ
sib bormoqsa. 20-asr oxirida rivojlangan mamlakatlar jahon
yalpi milliy mahsulotining
86%ini ishlab chiqargan bo
ʻ
lsa, kambag
ʻ
al davlatlar atigi 1%ni ishlab chiqardi. Ayrim mamlakatlar
rivojlangan davlatlardan juda katta miqdorda qarzga botdi. Natijada ular siyosiy jihatdan mustaqil bo
ʻ
lsada,
iqtisodiy jihatdan rivojlangan mamlakatlarga qaramdir. Jahon iqti-sodiy munosabatlaridagi globalla-
shuvning salbiy oqibatlari ham mavjud. Mas, milliy bozorni siqib qo
ʻ
yadi,
ishsizlikni, fermerlarning
sinishini kuchaytiradi. Bu globalla-shuvga qarshi harakatni keltirib chiqardi — Yevropaning bir necha
shaharlarida norozilik namoyishlari bo
ʻ
lib o
ʻ
tdi. Global iqtisodiy jarayonlar jahon miqyosida harakat
qiluvchi moliyaviyiqtisodiy jinoyat guruhlarini vujudga keltirdi; 3) ijtimoiy sohada vujudga kelgan G.m. —
jahon aholisi muttasil ko
ʻ
payib borishi natijasida Osiyo va Afrika mamlakatlarida oziq-ovqat, ichimlik suv
tanqisligi kuchayib, bu hol boshqa mamlakatlarda ham kuzatilayotgani, jahon aholisining muayyan qismi
ocharchilikni boshdan kechirayotgani,
savodsiz ekanligi, axborot-texnologiya va umuman fan-texnika
inqilobi samaralaridan bahramand emasligi, butun insoniyatga xavf tug
ʻ
diruvchi kasalliklar (mas, OITS) tez
tarqalayotganligi shunday muammolar sirasiga kiradi; 4) inson va tabiat o
ʻ
rtasidagi muno s a batl arning
buzilishi natijasida vujudga kelgan G.m. — ular katoriga dengiz va suv havzalarining bulg
ʻ
anishi, o
ʻ
rmon
maydonlarining tobora qisqarishi, atmosfera
ozon qatlamining yo
ʻ
qolib borishi kabilar kiradi. Xatarli
kimyoviy moddalarning haddan tashqari ko
ʻ
p ishlatilishi natijasida q.x.da ekin ekiladigan yerlarning katta
qismi yaroqsiz holatga kelish xavfi kuchaydi. Sobiq SSSRda q.x. sohasida texnokratik siyosat yuritilishi
oqibatida Orol dengizi suvi kamayib, g
ʻ
oyat mushkul ekologik muammolarni keltirib chiqardi. G.m.ga
qarshi kurashda jahon hamjamiyatini birlashtirish muhim ahamiyat kasb etadi. O
ʻ
zbekiston Respublikasi
Prezidenti I. Karimov o
ʻ
z
asarlarida, turli xalqaro anjumanlarda so
ʻ
zlagan nutqlarida Markaziy Osiyoda
G.m.ning kelib chiqish sabablari va ularni bartaraf etish yo
ʻ
llarini ko
ʻ
rsatib berdi, bu muammolarni hal
qilish xalqaro xavfsizlik va barqarorlikni ta
ʼ
minlashning muhim sharti ekanligiga
jahon jamoatchiligi
e
ʼ
tiborini karatdi.
O
ʻ
zME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
Karimov I., O
ʻ
zbekistan XXI asr bo
ʻ
sag
ʻ
asida: xavfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va
taraqqiyot kafolatlari, T., 1997; Shaxnazarov G., Kuda idyot chelovechestvo, M., 1985;
Otaboyev Sh., Nabiyev M., Inson va biosfera, T., 1995; Sanginov S, Filosofskiy analiz
modelirovaniya globalnix protsessov, T., 1996.
Sayfiddin Jo
ʻ
rayev.
Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, (https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Glob
al_muammolar&action=edit) Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin.
Bu andozani aniqrog
ʻ
iga almashtirish kerak.
Bu maqolada boshqa til bo
ʻ
limlariga ishorat yo
ʻ
q.
Siz ularni topib va ushbu maqolaga qo
ʻ
shib, loyihaga yordam berishingiz mumkin.
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Global_muammolar&oldid=2066860" dan olindi
Bu sahifa oxirgi marta 15-Noyabr 2019, 15:16 da tahrir qilingan.
Matn Creative Commons Attribution-ShareAlike litsenziyasi bo
ʻ
yicha ommalashtirilmoqda, alohida holatlarda
qo
ʻ
shimcha shartlar amal qilishi mumkin (batafsil).
Adabiyotlar
