Glikozidlar

Mahsulotni tashqi ko’rinishi. Mahsulot pishgandan keyin yig’ib, po’sti olib tashlanadi, danakning chaqib urug’i olinadi. Urug’ tuxumsimon - uzunchoqroq bo’lib 2 sm gacha bo’ladi. Sarg’imtir - qo’ng’ir po’sti bor.
Mazasi achchiq bodomniki - achchiq, shirin bodomniki esa yoqimli.
Achchiq bodomni chaynalganda benzol aldegidini hidi keladi.
Kimyoviy tarkibi. Ikki tur mindal urug’i ham 20-60% moy saqlaydi. Emulsin ( - glikozidaza) fermenti va 3% sianogen glikozid - amigdalin bor.
Ishlatilishi. Moyi dorilarni erituvchisi sifatida ishlatiladi. Moy siqib olingan qoldiq kunjaradan achchiq - bodom suvi olinadi. SHirin bodom kunjarasidan esa kosmetikada ishlatilish uchun foydalaniladi.
Achchiq bodom urug’i zaharli, agar bola 5-10 dona urug’ esa, zaharlanishi mumkin.
Achchiq bodom suvini olish uchun, achchiq bodom kunjarasini ustiga iliq suv quyib bir necha soat iliq joyda gidroliz ketishi uchun saqlanadi.
So’ngra gidroliz mahsulotini suv bug’i yordamida haydaladi. Bunda parchalangan sianid kislotani 80% hosil bo’lgan benzaldegid bilan birikib benzaldegidtsiangidrit hosil qiladi va 20% ga yaqin sof holdagi sianid kislota ham achchiq bodom suvida saqlanadi (bor gidroliz bo’lgan amigdalinni 100% deganda).
Achchiq bodom suvi tarkibidagi sof va birlashgan sianid kislota miqdori 0,09 - 0,11% dan oshmasligi lozim.

Monoterpen (achchiq) glikozidlar

Bu guruhga kiruvchi glikozidlarning aglikonlari monoterpenlar va ularning hosilalaridan tashkil topgan. Aglikonlar bir yoki bir nechta molekula monosaxaridlar (ba’zan spetsifik yoki disaxaridlar) bilan birlashib, o’z glikozidlarini hosil qiladi.
Tibbiyotda ishlatiladigan tarkibida monoterpen glikozid bo’lgan o’simliklarning hammasi va glikozidlari achchiq mazaga ega. Shuning uchun bu guruh glikozidlar achchiq glikozidlar nomi bilan ham yuritiladi.
O’simlikning tarkibida achchiq mazali birikmalar ko’p uchraydi. Lekin ularning hammasi ham achchiq glikozidlarga kiravermaydi. Achchiq glikozidlar me’da suyuqligining reflektor ajralishini kuchaytiradi va ishtaha ochadi, organizmga boshqacha fiziologik ta’sir ko’rsatmaydi. Boshqa achchiq moddalar esa organizmga turlicha fiziologik ta’sir etadi. Masalan: alkaloidlar (xinin, kapsaitsin, piperin), turli glikozidlar (yurak glikozidlari, tioglikozidlar) va boshqa birikmalar.
O’simliklar dunyosida achchiq glikozidlar kam bo’lib, ular erbahodoshlar (Gentianaceae), meniantdoshlar (Menyanthaceae), astradoshlar (murakkabguldoshlar) - Asteraceae (Compo-sitae) va qisman yasnotkadoshlar (labguldoshlar) - Lamiaceae (Labiatae) oilasi vakillarida uchraydi.
Monoterpen (achchiq) glikozidlarning hammasiga xos sifat reaksiyalar va ular miqdorini aniqlaydigan usullar hozircha yo’q. Shunga ko’ra, monoterpen glikozidlar hozircha achchiq moddalar sifatida standartlashtiriladi, ya’ni ularning achchiqlik ko’rsatkichi organoleptik usul - Vazitskiy usuli bilan aniqlanadi.
Achchiqlik ko’rsatkichi deb, tekshirilayotgan achiq moddani suvdagi eritmasining yoki achchiq glikozidli o’simliklardan tayyorlangan qaynatmaning sezilarli darajada achchiq maza beruvchi eng kichik miqdoriga (yoki konsentratsiyasiga) aytiladi.