Gistologiya va embriologiya

 

Agranulotsitlar (donachasiz leykotsitlar) 

 

Agranulotsitlar  yoki  donachasiz  leykotsitlar  o’z  sitoplazmalarida  maxsus  donachalar 

saqlamaydigan  oq  qon  tanachalaridir.  Ammo  "agronulotsitlar"  termini  ko’p  jihatidan  shartli 

bo’lib,  hujayralarning  tuzilishini  to’la  ifodalamaydi.  Тuzilishi  va  funksiyasi  jihatidan 

agranulotsitlar limfotsitlarga va monotsitlarga bo’linadi. 

Limfotsitlar.  Ular  voyaga  yetgan  organizmda  ley-kotsitlar  umumiy  sonining  20-35%  ini 

tashkil qiladi. Organizmda o’rta hisobda 1,5 kg atrofida limfotsitlar bo’lib, shundan faqatgina 5 

g ga  yaqinigina periferik  qonda,  70 g suyak  ko’migida, qolganlari  esa  to’qima va  organlarda 

taqsimlangan  bo’ladi.  Limfotsitlar  yirik  (diametri  10-15  mkm),  o’rta  (diametri  7-9  mkm)  va 

mayda limfotsitlarga (diametri 4,5-6 mkm) ajra-tiladi. Normal sharoitlarda qonda faqat 10% ga 

yaqin  yirik  limfotsitlar  bo’lib,  qolgan  90%  ini  esa  o’rta  va  mayda  limfotsitlar  tashkil  qiladi. 

Limfotsitlarning umumiy tuzilish prinsipi juda oddiy, ular ko’pincha markazda joylashgan yirik, 

yumaloq va loviyasimon shaklga ega bo’lgan yadro saqlaydi. 

Elektron mikroskop yordamida mayda va o’rta limfotsitlar sitoplazmasida ko’p sonli erkin 

ribosomalarni  va  bir  necha  mitoxondriyalarni  ko’rish  mumkin.  Enloplazmatik  to’r  va  Golji 

kompleksi  sust  taraqqiy  etgan  bo’ladi.  Ba’zida  yadroning  botiq  zonasida  hujayra  markazi  va 

mayda  pufakchalar  uchraydi.  Rastrlovchi  elektron  mikroskop  ostida  limfotsitlarning  yuzasida 

turli miqdorda va kattalikda bo’lgan mikrovorsinkalar ko’rinadi. 

 Immunologik va funksional nuqtai nazardan limfotsitlarning ikki turi - Т- va V-limfotsitlar 

sistemasi farqlanadi. Т-limfotsitlar bo’qoq bezida rivojlanadi. Ularning nomi ham shu organning 

bosh  harfidan  kelib  chiqadi.  Тimusga  kelgan  o’zak  hujayralar  shu  a’zoda  hosil  bo’luvchi 

moddalar  ta’sirida  Т-limfotsitlarga  aylanadi.  V-limfo-sitlar  haqidagi  ta’limot  birinchi  marta 

qushlarda  topilgan  Fabritsiy  xaltasi  (Bursa  Fabricius)  bilan  bog’liq  bo’lib,  shu  tufayli  V-

limfotsitlar deb yuritiladi. 

  Limfotsitlarning  ma’lum  sharoitlarda  turli  moddalar-stimulyatorlar  ta’sirida  kam  differen-

siallangan blast hujayralarga aylanishi ularning muhim xususiyatlaridan biridir. Blast hujayralar 

bo’linish  va  differensiallanish  qobiliyatiga  ega  bo’lib,  ular  hisobiga  aktivlashgan  limfotsitlar 

kloni hosil bo’ladi. 

Limfotsitlar  sonining  kamayib  ketishi  nur  kasalligida  va  turli  xil  intoksikatsiyalarda 

uchraydi. 

Monotsitlar. Monotsitlar qonning eng yirik hujayralari hisoblanadi. Ularning kattaligi surt-

malarda 20 mkm gacha, qonda esa 9-12 mkm gacha bo’ladi. Monotsitlar soni yetuk organizmda 

umumiy  leykotsitlar  miqdorining  6-8  %  ini  tashkil  etadi.  Monotsitlar  yadrosi  shaklining  turli 

xilda bo’lishi bilan xarakterlanadi-ko’pchilik hollarda yadro loviyasimon yoki taqasimon shaklga 

---

 

33 

ega  bo’ladi.  Хromatin  siyrak,  notekis  to’r  shaklida  joylashib,  Romanovskiy  usuli  bilan 

bo’yalganda,  qizg’ish  binafsha  rangga  bo’yaladi.  Ba’zan  1-2  ta  oksifil  bo’yalgan  yadrocha 

ko’rinadi. Monotsitlar sitoplazmasi bazofil bo’yalish xususiyatiga ega. 

Mitoxondriyalar ko’p sonli bo’lib, enloplazmatik to’r va Golji komplekslari yaxshi taraqqiy 

etgan.  Hujayra  qobig’i  ostida  juda  ko’p  pinotsitoz  pufak-chalar  joylashib,  ba’zan  ularda 

fagotsitoz  qilingan  zarrachalar  uchraydi.  Monotsitlar  mononuklear  fagotsitlar  sistemasining 

asosiy hujayralaridir.