Gistologiya, stitologiya va

blastlar etuk nerv hujayralari — neyron larga a y la n a d i. S in ap slar
Rasm 8.1. Nerv to 'qimasi laraqqiyoti (sxema)
1-nerv tam ovchasi 2-nerv bolishlari
3-teri ektodermasi 4-xorda
5-mezoderma 6-ganglioz plastinka
7-nerv nayi 8-mezenxima
9-entoderma
N eyroblastlardan 
neyronlarning takom illashuvi jarayonida 
m ediato rg acha b o 'lg an va m ediator davrlari farqlanadi. M edia- 
torg ach a bo 'Ig an davr uchun neyroblast tanasida asta-sekin oqsil 
sin tez qilish organellalari - erkin ribosom alar, keyinchalik esa 
d o n a d o r endoplazm atik to‘rning rivojlanishi xosdir. M ediator 
d av rid a yo sh neyronlarda m ediator tutuvchi birinchi pufakchalar 
p a y d o b o ‘Iadi, takom illashayotgan va etuk neyronlarda esa sintez 
va se k re tsiy a organellalari (donador endoplazm atik to 'r, Golji 
k o p le k si) n in g an cha taraqqiy etganligi, m ediatorlarning to ‘p- 
lan ish i va u larn in g aksonga tushishi, sinapslarning hosil boMishi 
k u z a tila d i. N e rv sistem asin in g shakl-lanishini postnatal taraq-
246

---

qiyotning dastlabki yillaridayok tugallanishiga qaram asdan, m?. - 
kaziy nerv 
sistem asining m a’lum darajadagi 
mutanosibligi 
(plastigligi) keksalik davriga qadar saqlanib qoiadi. Bu mula- 
nosiblik yangi term inailar va yangi sinaptik aloqalam ing pavdo 
boMishi bilan nam oyon b o ‘lishi m umkin. Sul em lzuvchiiar 
markaziy nerv sistem asining neyronlari yangi tarm oqlar (aksonal 
kurtaklanisb) va yangi sinapslar (sinaptik alm ashinuv) shakl- 
lantirish qobilivatiga ega. M uianosiblik (plastiglik) tug ilgandan 
keyingi dastlabki yillarda eng yuqori darajada namoyon bo‘Iadi. 
am m o voyaga etgan odam larda ham qism an sau larib qoiadi va 
gorm onlar darajasini o'zgarganida, yangi ko'uikm alam i egal- 
laganida. jarohatlanbh va boshqa ta’sirlarda namoyon b c ‘lao'. 
Nieyronlar doim iv bcffisada, ulam ing sinaptik aloqalari hutun 
in r.r 
m obaynidn o ‘zgarishi. xususan ular sonining ko'payishi yuk 
kamayishi bilan namoyon boMishi mumkin. M iyaning kichik jaro- 
hatlarida m uianosiblik (plastiglik) lining faoliyatini qisman 
tiklanishi biinn namoyon bo ‘lndi. Nerv sistemasi rivojjanishinSg 
dastlabki bosqichlaridan boshlab butun hayotning oxiriga qadar 
nevronlar orasiua hujayralarning ko 'plab o ‘limi sodir bo‘ladi. u 
barcha hiijayralam ing 2 5-75 % ga etadi. I lujayralarning h u n d a l 
rejalaslitirilaan li/iologik o 'lim i (apoptoz) m arkaziy nerv sistema- 
sida ham . peril'erik nerv sistemasida ham kuzaliladi; bunda miva 
0.1 % ga yaqin neyronlarni yo'qotadi. Odamda liar yili 10 mlnga 
\a q in r.en hujayralari o ‘Iadi.
N
l t
\' 
cfirrasidan 
sc/uvchi 
va 
vegclativ 
nerv 
tugunlari 
neyronlari, m iyaning yumslioq va о rgim chaksim on pardalari 
hujayralari. 
ncyrogliyam ng 
be zi 
turlari: 
neyrolem m otsitlar 
(Shvann hujayralari). sezuvchi tugunlarning satellit (yoMdosh) 
hujayralari. buyrak usti bezlari m ag'iz m oddasining hujayralari, 
term ing m d anotsitlari. APUD-cistcma hujayralarining bir qism i, 
karotid tanachalarning sezuvchi hujayralari va boshqalar hosil 
boMadi. Neyral (neyrogen) plokadalar pushtning bosh qism 'da 
shakllanayotgan nei 
v
nayining ikki yon t o i i S n n k i e k io 'e . - 
m aning yo 'g'onlashgan joyi hisoblanadi. U lardan hidlov tasm asi, 
vestibulyar va eshituv tugunlari neyronlari ham da bosh m iya 
nervlarining tirsakli, toshloq, g ‘adir-budur va 
uch 
boshli
247

---

tugunlarining sezuvchi neyronlari taraqqiy eladi. M ikrogliyaning 
taraqqiyoti to 'g 'ris id a esa turli fikrlar m avjud. K o ‘pciiilik tadqi- 
qotchilar uni qon m onotsitlaridan hosil b o 'lad i va m ononuklear 
fagotsitlar tizim iga m ansub, deb hisobiaydilar. Shu bilan birga 
m ikrogliyani neyroektoderm adan taraqqiy etadi-, deb hisoblay- 
diganlar ham bor.