Гистология цитология ва эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

Тўқималарнинг ўзгарувчанлиги (метаплазия).
Ҳар бир тўқима ўзига 
хос тузилишга ва хусусиятларга эга ва шу билан бошқа тўқималардан фарқ 
қилади. Моддалар алмашинишининг ўзгариши тўқималарнинг махсус 
функцияларининг ва морфо-функционал хусусиятларининг ўзгаришига ѐки 
патологик ўзгарувчанликка олиб келади. Бу жараѐнида тўқима ўзининг 
махсус хусусиятларини йўқотади ва шу тўқимага хос бўлмаган тузилмалар 
ҳосил бўлади. Тўқималардаги бундай ўзгаришлар 
метаплазия 
дейилади. 
Метаплазия турли патологик ҳолатларда ва экспериментлар таъсирида пайдо 
бўлиши мумкин. 
ЭПИТЕЛИЙ ТЎҚИМАСИ 
 
Эпителий тўқимаси 
тана юзасини ва бўшлиқли аъзоларнинг ички 
юзасини қопловчи тўқимадир. Эпителий тўқимаси қуйидаги вазифаларни 
бажаради: қопловчи; сўриш; секретор; сенсор; экскретор.
Эпителий тўқимасининг умумий морфофункционал тавсифи: 
эпителий тўқимаси бир-бири билан зич бирикиб, пласт хосил қилувчи 
ҳужайралардан иборат. Улар орасида ҳужайралараро модда деярли 
бўлмайди; 
эпителий тўқимасида ҳужайралар базал мембранада жойлашади. Базал 
мембрана юпқа, ҳужайрасиз, махсус оқсиллар ва гликозаминогликанларга 
шимилган коллаген ва ретикулин толалардан тузилган. Базал мембрана 
эпителий ва бириктирувчи тўқималар орасида тўсиқ, моддалаони танлаб 
ўтказиш вазифасини бажаради; 
эпителий тўқимасида қон томирлари бўлмайди, ҳужайраларнинг 
озиқланиши базал мембрана остида жойлашган бириктирувчи тўқимадаги 
қон томирлар орқали диффуз йўл билан амалга ошади. 
эпителий ҳужайралари қутбли тузилишга эга. Уларнинг бўшлиққа 
қараган 
апикал
ва базал мембранага қараган 
базал 
қутблари мавжуд. 
эпителий тўқимаси кучли регенерация қобилиятига эга.
 
Эпителий ҳужайраларининг ўзаро бирикиш турлари: 
1) Ҳужайраларнинг апикал қисмига яқин жойда 
зич бирикиш
кузатилади. Зич 
бирикиш ҳужайраларни белбоғ сифатида ўрайди. Парацеллюляр яъни икки 
ҳужайра ўртасидан моддаларни ўтишига тўсқинлик қилади. 
2) 
Елимловчи (адгезив) белбоғ
турли ҳужайраларнинг бирикишида 
трансмембрана оқсиллари иштирокида ҳужайраларни ҳар томонлама ўрайди 
ва ҳужайраларнинг адгезиясини таъминлайди. 

---

3) 
Десмосомалар
орқали икки ҳужайра орасида зич бирикишлар ҳосил 
бўлади. Ярим десмосомалар ҳужайраларни интегрин оқсиллар ѐрдамида 
остидаги базал пластинкага бириктиради. 
4) 
Тирқишли бирикишда (нексус) 
икки қўшни ҳужайралар орасида коннексон 
оқсиллар ѐрдамида тирқишлар ҳосил бўлади. Бу тирқишлар орқали ионлар ва 
молекулаларбир ҳужайрадан иккинчисига ўтиши таъминланади.