Гистология цитология ва эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

 
 
Ютқин лимфоэпителиал Пирогов ҳалқаси 
Оғиз бўшлиғи ва ютқин чегарасидаги шиллиқ пардада кўп миқдорда 
лимфоид тўқиманинг тўплами жойлашган. Улар нафас ва овқат ҳазм қилиш 
йўлларининг бошланғич қисмини ўраб туради ва 
ютқин лимфоэпителиал 
ҳалқасини (Пирогов ҳалқаси) 
ҳосил қилади. Лимфоэпителиал ҳалқанинг 
йирик тўплами 
муртаклар 
деб номланади. Ҳалқа 7 та муртакдан ташкил 
топган: жуфт танглай, Евстахий найи муртаклари, ҳамда биттадан ютқин, тил 
ва ҳиқилдоқ муртаклари. Муртаклар ҳимоя вазифасини бажаришидан 
ташқари бошқа лимфоид тузилмалар қаторида гуморал ва ҳужайравий 
иммунитетни таъминловчи лимфоцитларни ҳосил қилишда (қон яратувчи) 
ҳам иштирок этадилар.
Тараққиёти.
Танглай 
муртакларининг 
тараққиѐти 
ҳомила 
ривожланишининг 9-ҳафтасида ютқиннинг латерал девори кўп қаторли 
ҳилпилловчи эпителийсининг мезенхимага ботиб кириб чуқурчалар ҳосил 
қилиши билан бошланади. Унинг остида кўпгина қон томирлари ва зич 
жойлашган мезенхима ҳужайралари ѐтади. 11-12-ҳафтасида тонзилляр синус 
шаклланади, унинг эпителийси кўп қаватли ясси бўлиб ўзгаради, 
мезенхимадан эса ретикуляр тўқима такомиллашади; баланд эндотелий 
ҳужайрали томирлар, шулар қаторида посткапилляр венулалар пайдо бўлади. 
Аъзога лимфоцитлар кира бошлайди. 14-ҳафтасида лимфоцитлар орасида 
асосан Т-лимфоцитлар (21%) ва оз миқдорда В-лимфоцитлар (1%) бўлади. 
18-17-ҳафталарда биринчи лимфоид тугунчалар пайдо бўлади. 19-ҳафтасига 
келиб Т-лимфоцитлар сони 60% гача, В-лимфоцитларнинг эса 3% гача 
ортади. Эпителийнинг ўсиши эпителиал тасмаларда мугузланаѐтган 
ҳужайралардан иборат тиқинлар ҳосил бўлиши билан боради. 
Ютқин муртаги эмбрион тараққиѐтининг 4-ойида ютқиннинг дорсал 
девори эпителий ва унинг остида жойлашган мезенхимадан ривожланади. 
Ҳомилада у кўп қаторли хилпилловчи эпителий билан қопланган бўлади. Тил 
муртаги ривожланишнинг 5-ойида ҳосил бўлади. Муртаклар болаларда 
максимал ривожланади, уларнинг инволюцияси балоғат ѐшига тўғри келади.