Gilt soʻzler: Jiyren, Turdimurat, Aysultan hâm Guʼlxanniň basinan keshirgen waqiyalari, uris dâwiriniň sâwleleniwi

Gilt soʻzler: Jiyren, Turdimurat, Aysultan hâm Guʼlxanniň basinan keshirgen waqiyalari, uris dâwiriniň sâwleleniwi.

Anatatciya: G.Esemuratovaniň "Jiyren" povestinde uris dâwiriniň suwretleniwi, Turdimurattiň urisqa ketiwi, Aysultanniň oʻz muhabbatin kutip jasawi, Jiyren attiň oʻz iyesin intizar bolip sagʻinip jolina koʻz tigiwi haqqinda.

Qaraqaglpaq âdebiyatinda hâr qanday shigʻarma oʻziniň qunliligʻi, koʻrkemligi menen basqa xalqlardin shigʻarmalarinan oʻzgeshelenip turadi. XX âsirdiň ortalarinda, atap aytqanda, ekinshi jer juʼzlik uris waqtinda koʻpshilik er azamatlarimiz oʻz uylerin taslap ana watanin qorgʻaw ushin urisqa ketiwge mâjbuʼr bilan.Usigʻan misal etip G. Esemuratovaniň "Jiyren" povestin alip qarasaq boladi.

Bul shigʻarmada toʻmendegishe waqiyalar soʻz etiledi. Misali: Burin yoship juʼretugʻin biziň mugʻallimler batpan juʼk basip turgʻanday eňsesin koʻtere almaydi. Tuʼsleri shaňgʻitip ketken.Jas jigitler bolsa, jawdi koʻrse hâzir-aq alisip tuʼsetugʻinday atilip turipti.

_ "Toʻrtew tuʼwel bolsa toʻbedegin tuʼsiredi, altaw ala bolsa awzindagʻin aldiradi"- degen xalqim!

Endi hâmme kuʼsh uris maydanina jumsaladi. "Jiyren" povesti 148-bet.

Doʻretiwshi oʻz shigʻarmasinda obrazlardi juʼdâ sheberlik penen koʻrkemlep bergen. Shigʻarmadagʻi basli obrazlar toʻmendegiler: Turdimurat, Aysultan, Tolibay, Qizlarguʼl, Guʼlxan hâm de tilsiz janiwar Jiyren obrazlari qatinasadi.

Avtor povestte Jiyrenniň adamlargʻa dosligʻin, sol dâwirdegi uristiň qizgʻin qan keship atirgʻanligʻin, usi obrazlar arqali bayanlap beriwge hâreket etedi. Misali: _Tek haywan degen ati bolmasa janiwar iyesinen qalgʻanin bilip turipti, âtteň soʻylewge tili joq,-desedi. Jiyren! Kelemen! Tez kelemen, Uʼyge qayt!- degen Turdimurat agʻamnin dawisin esitkennen kiyin gʻana juwasadi." Jaziwshiniň "Jiyren" povesti qaraqalpaq prozasiniň maqtanishi sipatinda jergilikli ilimpazlarimiz târepinen unamli bahalandi. Povesttiň unamli târepi sonda, avtor ekinshi jâhaʼn urisiniň adamzat oʻmirine alip kelgen awir aqibetlerin olardi dosti esaplangʻan tilsiz jâniwarlardiň jan sezimleri menen qatar qoyip suwretlerdi.

Jaziwshi Jiyren obrazi arqali folklordan kiyatirgʻan âjayip dâstuʼrdi uʼnemli paydalanadi. Bul haqqinda Filologiya ilimleriniň doktori S.Bahadiriva "Jiyren obrazi qaraqalpaq folklorindagʻi batirlardiň qasinda ogʻada adamday jârdem bergen Bayshubar, Tayburil, Aqtemker siyaqli atlardiň obrazininʼ âdebiyatta jaňariwi desek qâtelespiymiz"-dep jazadi.Haqiyqatinda da, Jiyren elge kelgen uris apatshiligʻin bir adamday seze biledi. Juwmaqlap aytqanda, povesttegi uris dâwiriniň ogʻada awir koʻrinisi Turdimurattiň asaw ati Jiyrenniň tumis qiyinshiligʻi sebepli juwasip qosqa qosiliwi, urisqa ketken Turdimurattiň elge qayta oralmawi, suʼygen qizi Aysultanniň oʻzgege uzatiliwi, buni esitken ananiň sum urisqa nâlet aytip ishten eziliwi siyaqli oʻmir hâdeyseleri kishkene qâharman Guʼlxanniň tilinen sheber bayan etiledi. Doʻretiwshi bul shigʻarmani oqigʻangʻa oy salatugʻin darejede koʻrkemlep bazasi.

Paydalanilgʻan âdebiyatlar

Guʼlaysha Esemuratovaniň "Jiyren" povesti. Noʻkis.1981-jil.

"Kitabi Dedem Qorqit, Qoblan, Edige" hâm "Haʼzirgi âdebiyat haqqinda oylar" Noʻkis-1992-jil, 160-bet.