Gidrotexnika

bosh
( y o ‘n a l t i r u v c h i va 
k allak li k o M in ish d a g i suv q a b u l q i l g i c h ) , 
tashlovchi
(s u v o q i m i b i r s a t h d a n
i k k i n c h i s a t h g a t a s h l a n a d i ) va 
oxirgi
( t a s h l a n a d i g a n o q i m n i p a s t k i b i e f b ila n
b i r l a s h t i r a d i ) q i s m l a r d a n ta s h k i l t o p a d i . S u v t a s h l o v c h i i n s h o o t g a s u v n i 
k e l tiris h v a o lib k e t is h k o ‘p h o l l a r d a k a n a l l a r y o r d a m i d a a m a l g a o s h ir ila d i.
68

---

B osh q i s m i n i n g jo y la s h u v ig a k o ' r a ,
y u za
va c/mt/z/r jo y l a s h g a n suv ta s h l o v c h i
i n s h o o t l a r u c h r a y d i .
Q a z i l m a d a j o y l a s h g a n va k irish te s h ig i y u z a d a boM gan s u v t a s h l a g i c h l a r
yuza joylashgan, 
kirish te s h ig i suv s a t h i d a n p a s t d a j o y l a s h g a n , t a s h l o v c h i
q i s m i e s a t u n n e l yoki q u v u r k o ‘r i n i s h d a g i i n s h o o t l a r g a c h u q u r j o y l a s h g a n
suv t a s h l o v c h i i n s h o o t l a r d e b a y t ila d i. C h u q u r j o y l a s h g a n s u v t a s h l o v c h i
i n s h o o t l a r i
bosimsiz, bosim li
v a
ya rim bosim li
r e j i m l a r d a ish lay d i.
K o ' n d a l a n g k e s im i k o n s t r u k s i y a s i b o ‘y i c h a suv t a s h l o v c h i i n s h o o t l a r
o c h i q , y o p i q v a q u r a m a ( o c h i q v a y o p i q k o n s t r u k s i y a l a r n i n g b ir ik u v i)
k o ‘r i n is h id a boMishi m u m k i n . O c h i q suv ta s h lo v c h i i n s h o o t l a r suv ta s h lo v c h i 
k a n a lla r k o ‘r in is h id a boMib, 
uning tarkibidagi tezoqar, ко ‘p p o g ‘onali sharshara
v a k o n s o l s h a r s h a r a l a r ( 2 . 2 - n ,
b, d
r a s m ) y o r d a m i d a y u q o r i va p a s t k i b i e f
s uv s a t h l a r i b i r la s h tir ila d i. Y o p i q suv t a s h l o v c h i i n s h o o t l a r q u v u r va t u n n e l
k o ‘r i n i s h i d a boMadi ( 2 . 2 - c , / , g, 
h
r a s m ) .
YuBSS
YuBSS
p b
:
PBSS
YuBSS
YuBSS
PBSS.
PBSS
PBSS
H a vo
YuBSS
YuBSS
PBSS
PBSS
.JZZ
2.2-rasm .
Q irg‘oqda joylashgan suv tashlovchi inshootlar:
a, b, d —
ochiq tezoqar, ko‘p pog‘onali sharshara va konsolli sharshara bilan; 
e> f g —
ochiq chuqur va tub suv qabul qilgichli yopiq ko'rinishda; 
h —
bosimsiz tunnelli yopiq shaxtali.
69

---

K irish q i s m i n i n g k o n s tr u k s iy a s i b o ‘y i c h a o c h i q va t a s h l o v c h i in s h o o t l a r :
1) 
fr o n ta l,
2) 
x a n d a q li
( t r a n s h e y a l i ) ; 3) 
p oligonal vodoslivlr,
4 ) 
rejada ya rim
doirali
va b o s h q a l a r . Y o p i q suv t a s h l o v c h i i n s h o o t l a r x a n d a q l i , s h a x ta l i,
c h o ‘m ic h li v a b o s h q a k o ' r i n i s h l a r d a b o ‘ladi.
2 . 1 . 3 . Q i r g 'o q d a jo y la s h tirila d ig a n o c h iq suv 
ta s h lo v c h i i n s h o o tl a r
B u t u r d a g i suv t a s h l o v c h i i n s h o o t l a r u s t i d a n suv o ‘t k a z m a y d i g a n g r u n t l i
h a m d a b e t o n ark a li va k o n trfo rsli t o ‘g ‘o n l a r d a q o ‘llaniladi. U l a r n i d a r y o n i n g
b i r o n b i r q i r g ‘o g ‘i d a j o y l a s h t i r i l a d i . S u v t a s h l o v c h i t r a k t b o ‘y i c h a suv 
g id ro u z e l pastki biefiga ta s h la n a d i. Q ir g ‘o q d a jo y la s h tirila d ig a n suv ta s h lo v c h i 
i n s h o o t l a r 50 0 m 3/ s d a n 12000 m 3/ s g a c h a s u v sa rfin i o ‘t k a z i s h i m u m k i n .
Suv ta s h lo v c h i i n s h o o t la r tarkibiga q u y id a g ila r kiradi: 1) kelu v ch i k a n a l; 2) 
rostlovc hi in s h o o t ; 3) t a s h l a m a k an a l; 4) tu ta s h ti ru v c h i in s h o o t ; 5) k e tu v c h i 
kanal. S h u n i t a ’kid lab o ‘tish lo z im k i, suv ta sh lo v c h i tr ak tg a y u q o r id a kelti­
rilgan h a m m a i n s h o o t l a r h a m k ir a v e rm a y d i. I n s h o o t l a r d a n m u z v a m u z
p a r c h a la ri n i o ‘tkazish k o ‘z d a tu tilm a y d i, m u z q a t la m i h a r a k a t d a boM maydi va 
tu rg a n jo y id a erib ketadi. K eluvchi kanal uzunligi b o 'y i c h a m u z h ara kati boMishi 
m u m k i n , c h u n k i u n d a suv o q im i h a ra k a ti k u za tilad i. B a ’zi b ir m u z p a rc h a la ri 
s h a m o l h a ra k a ti n atijasid a suv ta sh lo v c h i in s h o o t g a kelishi m u m k i n , b u n d a
m u z p arc h a la ri suv tashlovc hi traktga tushm asligi u c h u n keluvchi k an a l b o s h id a
yoki rostlo v ch i i n s h o o t o ld id a m u z u s h la y d ig a n q u r i l m a l a r o ‘m a tila d i.
Frontal suv tashlovchi inshoot. 
O c h i q f r o n t a l s u v t a s h l o v c h i i n s h o o t
v o d o s li v i r e j a d a k e l u v c h i k a n a l o ‘qig a p e r p e n d i k u l a r j o y l a s h t i r i l s a , suv 
in s h o o t g a p e r p e n d i k u l a r kirib k e lad i ( 2 . 3 - r a s m ) . B u h o l d a y o ‘l t o ‘g ‘o n te p as i 
b i l a n v o d o s l i v u s t i d a n k o ‘p r i k b i l a n b i r l a s h t i r i l a d i . O c h i q f r o n t a l s u v
t a s h l o v c h i i n s h o o t t o ‘g ‘o n n i n g c h a p y o k i o ‘n g q i r g ‘o g ‘id a j o y l a s h t i r i l a d i .
S u v t a s h l o v c h i t r a k t o ‘qi r e ja d a y e r n i n g t o p o g r a f iy a s i v a g e o l o g iy a s in i 
h i s o b g a o l g a n h o l d a b e l g i l a n a d i , u p l a n d a h a m d a b o ' y l a m a k e s i m l a r d a
t o ‘g ‘o n t e p a s i d a n o ' t a d i g a n y o ‘l b i l a n b o g M a n g a n boM ishi k e r a k . S u v
t a s h l o v c h i t r a k t tra s s a s in i u n c h a c h u q u r b o M m a g a n q a z i l m a d a o 't k a z i s h
m a q s a d g a m u v o f i q d i r . K e l u v c h i k a n a l b o s h l a n i s h i t o ' g ' o n t a n a s i d a n 7 5 — 
100 m m a s o f a d a j o y la s h ti ril a d i, k e t u v c h i k a n a l c h i q is h q is m i t o ' g ' o n ta g i d a n
k a m i d a 1 0 0 — 150 m m a s o f a d a boMishi k era k .
Keluvchi kanal 
s u v n i n g v o d o s li v g a r a v o n k e l is h in i t a ’m i n l a y d i . P l a n d a
u eg ri c h i z i q l i k o ' r i n i s h d a va u z u n l ig i b o ' y i c h a o ' z g a r u v c h a n k e n g l i k k a
e g a d ir . K a t t a c h u q u r l i k l a r d a k a n a l t u b i g o r i z o n t a l , k i c h i k c h u q u r l i k l a r d a
esa s u v n i n g y a n a d a r a v o n k e l is h in i t a ’m i n l a s h u c h u n k a n a l t u b i te s k a r i 
n ish a b li qilib o 'm a t i l a d i . Q o y ali g r u n t l a r d a k a n a l tu b i va q iyaliklariga h i m o y a
q o p l a m a l a r i o ' m a t i l m a y d i , q o y a m a s g r u n t l a r d a u l a m i n g v o d o s li v g a kirish
z o n a s i d a q o p l a m a l a r o 'm a t i l a d i . K e lu v c h i k a n a l k o 'n d a l a n g k es im i tra p e ts iy a
s h a k lid a , u la r n i n g q iy alik la ri q o y a m a s g r u n t l a r d a 1,5— 2 ,5 , q o y a li g r u n t l a r d a
0 ,5 q a b u l q ili n a d i.
70

---

A-A
MDS
PBSS
B-B
T o 'g 'o n tepasi
Reja
2.3-rasm .