Gidrotexnika

N a z o ra t savollari
1. Suv dim lovchi gidrotexnika inshootlariga ta 's ir etadigan qanday kuchlarni bilasiz?
2. Filtratsiya oq im i in sh o o t flu b e tig a q a nd ay ta 's ir qiladi?
3. Sham ol ta ’sirida vu ju d g a keladigan to 'lq in ele m e n tla rin i sanab be rin g.
4. T o 'g 'o n ba la ndlig i q a nd ay aniqlanadi?
5. T o 'lq in hosil qila d ig a n bosim insho otga q a nd ay ta ’sir qiladi?
30

---

6. G idro te xnika in sh o o tla rig a m uzlarning ta ’ siri haqida aytib be rin g.
7. Yer qim irla shi haqida um um iy m a ’ lu m o t bering.
8. G idro te xnika in sho otlarinin g zilzilaga b a rd o sh lilig i haqida g a p irib be rin g.
9. G ipo sen tr va ep ise n trn i ta ’rifla b bering.
10. Yer qim irla sh in in g qaysi tu rla rin i bilasiz?
1 . 3 .
G I D R O T E X N I K A I N S H O O T L A R I N I N G T A G - Z A M I N L A R I D A
VA Q I R G ' O Q Q A Y O P I S H G A N Q I S M L A R I D A F I L T R A T S I Y A S U V L A R I
1 . 3 . 1 . F iltratsiy a h a q i d a u m u m iy m a ’lu m o tla r
F iltra tsiy a d e g a n d a , suyuqlikning grun tlard ag i g ‘ovaklik, yoriq (qoyali) 
orqali harakatiga aytiladi. Bunday gruntlardagi filtratsiya oq im in in g egallagan 
fazosiga 
filtra tsiy a oblasti
deyiladi.
F iltra tsiy a o q im i x a ra k te rig a k o ‘ra n o b a r q a r o r va b a r q a r o r b o ‘lishi 
m u m k i n .
N o b a rq a ro r
h a r a k a t d a f iltr a ts iy a o q i m i te z lig i, y o ‘n a l i s h i ,
pyezom etrik bosim va suv sarfi vaqt d a v o m id a o ‘zgaradi. So/'^a/'or h a ra k a td a
filtratsiya o q im i p a ra m e trla ri v aq t d a v o m id a o ‘zgarm ay d i. K e y in c h a lik
dim lovchi inshootlardagi bieflarning suv sathlari ayirm alari d o im iy qabul 
qilinib, b a rq a r o r h a ra k a t o ‘rganiladi.
B o ‘shliq va g ‘ovaklardagi filtratsiya o q im i h arak ati bir q a t o r sabablarga 
bog'liqdir. Ularga b osim lam ing harxilligi, harorat farqi (issiqlikning tushishi), 
elektr potensiali va b o s h q a la r kiradi.
D im lo v ch i g id ro tex n ik a inshootlari gruntli z a m in la rid a filtratsiya o q im i 
aso san bieflardagi suv sath larin in g h a r xilligi (ayirm asi) n atijasida p a y d o
b o ‘ladi. B u n d a y i n s h o o tla r in in g z a m i n i d a filtratsiya o q i m i k u z a tila d i. 
Filtratsiya o q im i in sh o o t ustuvorligiga h a m d a g ru n t m u sta h k a m lig ig a t a ’sir 
qiladi.
Y uqori va pastki b ie f suv sathlari vaqt d a v o m id a te b ra n ib tu rsa h a m
(u la rn in g farqi ayirm asi o ‘zgaradi), filtratsiya hisoblari suv sathlari ayirm asi 
d o im iy boMgan hoi u c h u n hisob qilinadi. B uning u c h u n hisobiy sx e m a
tu z ish d a suv sath la rin in g m a k sim a l ayirm asi q ab u l q ilin a d i va h iso b la r 
b a rq a r o r h a ra k a t u c h u n olib boriladi.
S u v d i m l o v c h i i n s h o o t l a r z a m i n l a r i d a va i n s h o o t o ‘z id a filtra tsiy a
o q im i b o s im li h a m d a b o s im s iz h a r a k a t q ila d i. U l a r n i n g tavsifi g r u n t
s u v la r in in g j o y la s h is h h o la tig a bogMiq, a g a r filtratsiy a o q i m l a r i i n s h o o t
flu b e ti ( i n s h o o t suv o M k a z m a y d ig a n e l e m e n t l a r i ) b ila n g r u n t su v la ri 
o r a s i d a siq ilg a n h o ld a h a r a k a t q ils a , b o s im li h a r a k a t k u z a tila d i (1 .1 3 -
rasm ). B u n d a y o q im i n s h o o tn in g tag qism lariga g i d r o d in a m ik (filtratsio n ) 
b o s im b ila n t a ’sir qiladi.
A gar in s h o o tn in g o ‘zi suv o 't k a z s a (tu p ro q li t o ‘g ‘o n , d a m b a la r ) , suv 
oqim i inshoot tanasi orqali sizib, erkin suv sathi hosil qiladi va u n d a bosimsiz 
h a ra k a t k u zatiladi (1 .1 4 -rasm ). T u p ro q li t o ‘g ‘o n tanasidagi suv o q im in in g
erkin sath chizigM depressiya chizigM yoki depressiya egri chizigM deb ataladi.
31

---

YuBSS
MBSS
/. 
13-rasm.