Gidrotexnik tunellar to‘g‘risida umumiy ma’lumotlar. Tog‘ bosimi. Bosimsiz tunnellar

Portallar. Tunnel ichidagi pardozlash qatlami uning oxiriga kelib portalga aylanib ketadi. Portallarning vazifasi suvning asta-sekin tunnelga kirib kelishi va undan chiqib, pastki b’efdagi kanal bilan tutashishni ta’minlashdan iboratdir. Portal devori tog‘ jinslari tayanib turadigan devor vazifasini ham bajaradi. Portal devori faqatgina yon tomonidan ta’sir qiladigan tog‘ bosimiga qarshilik qilibgina qolmay, ba’zan u tunnel o‘qi buylab yo‘nalgan tog‘ bosimiga ham qarshilik ko‘rsatishi kerak. Buning uchun portal devori shu kuchning ta’siriga ham hisob qilinishi zarur.
Portal devori kanalga maxsus sho‘ng‘uvchi devor bilan tutashadi. Portallarning vazifasi suvning asta-sekin tunnelga kirib kelishi va undan chiqib pastki b’efdagi suv eltuvchi bilan tutashini ta’minlashdan, ortiqcha energiyani sundirishdan iborat. Portal devori tog‘ jinslari tayanib turadigan devor vazifasini ham bajaradi. Portal odatda, portal devori, tutashtiruvchi devor va pastki plitadan tashkil topadi. Portal devori suv eltuvchiga tutashtiruvchi (shunguvchi) devor bilan birlashtiriladi. Ana shu uchastkaning pastki tomoniga o‘rnatiladigan sundirgichlar yordamida tunneldan katta tezlik bilan oqib chiqqan suv energiyasi sundiriladi.
Ba’zi xollarda, tunnelga keladigan suv sarfini boshqarish maqsadida uning kirish portalida zatvorlar o‘rnatiladi. Tunnelning ko‘ndalang kesim yuzalarining o‘lchamlari va ularning shakli, gidravlik hisoblash yo‘li bilan aniqlanadi.