Гидротехника иншоотлари

Боғланган қоямас грунтлар. Бу грунтларнинг хоссалари асосан 
уларнинг таркибидаги қаттиқ зарраларнинг миқдори ва ўлчамларига боғлиқ 
бўлади. Қаттиқ бўлаклар ва зарралар катталигига қараб қуйидагича 
фарқланади: тош ёки шағал (
мм), қум (2мм
0,05 мм), чанг 
(0,05мм
0,005 мм) ва гил тупроқлар (
2
>
d
>
≥ d
≥
d
≥
<
d
0,005мм). Ушбу грунтлардан
иборат бўлган заминлар иккита, яъни табиий ва сунъий мустаҳкамланган 
турларга бўлинади.

---

2.3-расм. Табиий заминлар турлари:
а- битта жинсли ва бир хил грунтли замин; б,в- қатламли жойлашган бир неча 
хил грунтли заминлар. 
 
Табиий заминлар бир жинсли, битта турдаги грунтдан (2.3-расм, а) ва 
қатламли (2.3-расм, б, в) жойлашган бир неча хил грунтдан иборат бўлиши 
мумкин. 
 
2.2.2. Йирик бўлакли, қумли ва гил тупроқли грунтлар. 
 
Қаттиқ зарраларни юқоридаги ўлчамлари бўйича фарқлаш фақат бир хил 
номли заррачалардан ташкил топган грунтларнинг ўзига хос томонлари ва 
хоссалари мавжудлигига асосланган. Масалан, таркиби фақат тош ёки 
шағалдан ташкил топган грунт қаттиқ скелетга ва юқори мустаҳкамликка эга, 
ўта сув ўтказувчан, сувнинг капилляр кўтарилиши уларда кузатилмайди. 
Зарралари кучсиз боғланган грунтлар ўз навбатида йирик бўлакли, қумли 
ва гил тупроқли грунтларга бўлинади. 
Йирик бўлакли грунтларнинг таркибида ҳар хил ўлчамга ва шаклга эга 
бўлган қаттиқ элементлар бўлиши мумкин. Лекин, улар массасининг ярмидан 
кўпроғини ўлчамлари 2 мм дан катта бўлган тош ёки шағал ташкил этиши 
керак. Йирик бўлакли грунтлар дастлабки тоғ жинсларининг ҳарорат, сув, 
шамол сингари физикавий омиллар таъсирида емирилишидан ҳосил бўлган. 
Босим таъсирида кам силжиши, юқори мустаҳкамлик ва катта сув 
ўтказувчанлик уларнинг ўзига хос хусусиятлари ҳисобланади. Йирик бўлакли 
грунтларнинг хоссалари уларнинг таркибида кўпинча мавжуд бўладиган қум, 
чанг ва гил заррачаларининг миқдорига ҳам боғлиқдир. Бу заррачалар 
миқдорининг ошиб бориши грунт сув ўтказувчанлигининг камайишига олиб 
келади.