Гидротехника иншоотлари

Қояли заминларга мустаҳкам тоғ жинсларидан иборат, зарралари ўзаро 
қаттиқ 
кристаллашган 
ва 
цементланган 
боғлиқликка 
ва 
кучсиз 
деформацияланишга эга грунтлар киради. Бундай заминларга асосан 

---

жипслашган яхлит ҳолатдаги магматик, метаморфик ва чўкинди тоғ 
жинсларидан ташкил топади. Қояли грунтларнинг мустаҳкамлиги уларни 
ташкил этувчи зарраларнинг мустаҳкамлигига яқин, тенг ёки ундан катта ҳам 
бўлиши мумкин. Қояли заминларнинг хажмий оғирлиги одатда 2,5…3,1 т/м
3
атрофида бўлади, ғоваклиги 1% дан ошмайди ва бир ўқли сиқилиш ва 
чўзилишда сувга тўйинган ҳолати учун муваққат қаршилиги тегишли равишда 
5 ва 1 МПа (50 ва 10 кг/см
2
) дан катта бўлади, шунга кўра ва деярли 
зичланмаслиги сабабли, қояли грунтлар мустаҳкам замин ҳисобланади. 
Ярим қояли заминларга қаттиқ кристаллашган ёки қояли жинсларга 
нисбатан бироз кучсизроқ пластик коллоидли боғланган, шунингдек, шамол 
емирилишидан ҳосил бўлган ва бўлакланган қояли жинслар ва алевролит, 
мергел, бўр сингари чўкинди жинслар ҳамда охактош, доломит, туф ва 
гипсларнинг айрим турлари киради. Ярим қояли заминлар ҳажмий оғирлиги 2,2 
да 2,65 т/м
3
гача, ғоваклиги 20 % гача бўлиши, шунингдек, сувга тўйинган 
ҳолатида бир ўқли сиқилиш ва чўзилишда муваққат қаршилиги тегишли 
равишда 5 ва 1МПа (50 ва 10 кг/см
2
) дан кичик қийматни ташкил этиши билан 
тавсифланади. 
Қоямас заминлар зарралари боғланган (ички ишқаланиш ва тишлашиш 
кучларига эга) ва боғланмаган (фақат икки ишқаланиш кучларига эга) жинслар 
ёки грунтлардан ташкил топади ва уларнинг юк кўтариш қобилияти кўпроқ сув 
ўтказувчанлиги ва зичлиги билан аниқланади.
Зарралари боғланган грунтларга – гил тупроқлар, гилсимон мергел, 
қумоқ, қумоқ лесс тупроқлар; боғланмаган грунтларга қум шағал, уларнинг 
аралашмаси ва чақир тош кабилар киради. қоятошли ва ярим қояли заминларга 
нисбатан қояли бўлмаган заминлар кўпроқ бўйсунувчан ва кичик 
мустаҳкамликка эга. Қоямас заминнинг боғланмаган ва боғланган грунтларга 
мос равишда қуйидаги физика-механикавий тавсифларнинг 
ўртачалаштирилган қийматларига тегишли: пластиклик сони 0,01 дан кичик ва 
0,001 дан катта, ҳажмий оғирлиги 1,4-2,1 ва 1,1-2,1 т/м
3
, ғоваклик 20-50% ва 
26-80% ички ишқаланиш коэффициенти (tg
ϕ
) 0,4-0,7 ва 0,15-0,4, солиштирма 
тишлашиш 0 ва 0,005 – 0,05 МПа ( о ва 0,05-0,5 кг/см
2
). Боғланган ва 
боғланмаган грунтларнинг силжитишга қаршилиги асосан уларнинг зичлиги – 
намлиги ва зарранинг шаклига боғлиқ бўлади.