|
Ifloslanish ichimlik suvi manbalarini kamaytiradi
Toza suv tabiatga suv aylanishi orqali keladi. Har yili 500 kub metrdan ortiq suv bug'lanadi, uning 86 foizi sho'rdir. Ma'lum bir qismi okeanga yog'ingarchilik shaklida qaytadi, ikkinchisi esa havo massalari orqali er yuzasiga ko'chiriladi va daryo va ko'llar, er osti suvlari va muzliklarni to'ldiradi.
Gidrosferaning atigi 2% ni chuchuk suv tashkil etadi, u doimo yangilanib turadi. Bu mavjud chuchuk suv manbasini aniqlaydigan tezlik.
Chuchuk suvning 85% qutbdagi muzliklar va muzlarda joylashgan. U erda suv almashinuvi 8 ming yildan ortiq davom etadi. Taqqoslash uchun, daryolarda yangilanish muddati 12 kungacha.
Bugungi kunda daryolar nafaqat hayotiy suv manbai, balki xavfli chiqindilarni tashuvchisi hamdir.. Sanoat chiqindi suvlari hududlarda to'planib, daryo tubi bo'ylab dengiz va okeanlarga oqadi.
Har doim tozalash inshootlarining soni va darajasi sanoatning rivojlanishi bilan o'sishga vaqt topa olmaydi. Lekin bu asosiy muammo emas. Ifloslangan suvni eng yaxshi tozalash erigan moddalarni va organik moddalarning o'ndan bir qismini olib tashlashga qodir emas. Qayta foydalanish uchun suvni katta hajmdagi yangi suv bilan suyultirish kerak. Odamlar uchun kanalizatsiyaning mutlaq hajmi muhim rol o'ynaydi.
Bugungi kunda toza suvning umumiy hajmining 1/5 qismi tozalangan oqava suv bilan suyultiriladi. Bu resurs tez orada tugashini anglatadi. Yildan-yilga toza suv hajmi va sifati pasayib bormoqda.
Inson suvdan foydalanishning boshqa usullarini topishi kerak. Antropogen suv aylanishi tabiiydan ajratilishi kerak. Ya'ni, suvdan foydalanishning yopiq tsiklini ta'minlash kerak. Texnologiyalar iste'mol qilinadigan suv miqdori kamayishi bilan kam chiqindi yoki chiqindisiz bo'lishi kerak.
Ko'p toza suv. Biroq, unga noto'g'ri munosabat har qanday manbaning tugashiga olib keladi. Har yili sayyorada bunday joylar soni sezilarli darajada oshadi. Hozir shahar aholisining 1/5 qismi va qishloq aholisining ¾ qismi chuchuk suv tanqisligini boshdan kechirmoqda. Har bir inson kuniga 3-700 litr suv iste'mol qiladi. Shaxsiy ehtiyoj turmush darajasi va yashash joyiga bog'liq.
Chuchuk suvning katta qismi qishloq xo'jaligi maqsadlarida ishlatiladi. Sugʻoriladigan yerlar hosilning 50%ini beradi, qishloq xoʻjaligi erlarining atigi 15%ini egallaydi.
Bugungi kunda daryolar oqimi o'zgarib bormoqda va ko'p suv daryolarga qaytarilmayapti. U bug'lanadi va o'simlik massasini hosil qiladi: sintez jarayonida suvli vodorod organik moddalarni hosil qiladi. Muammoni hal qilish uchun Rossiya hududida 1,5 mingga yaqin suv omborlari qurilgan. Ammo ular daryolarning atigi 9% muammosini hal qilishadi.
Sanoat, qishloq xo'jaligi va maishiy chiqindilarni taqsimlang. Ular suvda erigan kislorodga muhtoj bo'lgan mikroorganizmlar ta'siri ostida parchalanadi. Uning etarli konsentratsiyasi bilan aerob bakteriyalar xavfli aralashmalarni zararsiz moddalarga aylantiradi. Kamchilik bilan aerob bakteriyalarning nobud bo'lishi va suvning chirishi kuzatiladi. Baliqlar ham, ayniqsa urug'lanish davrida azoblanadi.
Viruslar va xavfli mikroorganizmlar kanalizatsiya, maishiy va chorvachilik suvlaridan suvga kiradi. Agar siz ifloslangan suvni tozalashni tashkil qilmasangiz, u holda epidemiyalarning avj olishi kuzatiladi. Bugungi kunda rivojlangan mamlakatlarda epidemiyalar kamdan-kam hollarda vodoprovod suvidan kelib chiqadi. Kanalizatsiya bilan sug'orilgan sabzavot va mevalar ham zaharlanadi. Odamlar eyishni yaxshi ko'radigan ifloslangan dengiz va okeanlarning aholisi tif infektsiyasining manbalari hisoblanadi.
Chuchuk suvdagi nitratlar va nitritlar evtrofikatsiyaga olib keladi, bu esa suvdagi kislorod kontsentratsiyasining pasayishiga olib keladi. Bundan tashqari, inson tanasiga yomon ta'sir qiladi.
Bugungi kunda suvda metallar, neft mahsulotlari, pestitsidlar, fenollar va sintetik yuvish vositalarining konsentratsiyasi ortib bormoqda. Ko'pgina moddalar suvda parchalanmaydi yoki juda uzoq vaqt davomida parchalanmaydi, bu ularning oziq-ovqat zanjirida to'planishiga olib keladi.
Ushbu yog'ingarchiliklar shahar o'sishining gidrologik oqibatlaridir. Qishloq xo'jaligi buzilgan texnologiyalar, o'rmonlarni kesish, daryolar oqimini buzish, tuproq eroziyasini keltirib chiqaradi. Atrof-muhitdagi muvozanat buziladi, bentik organizmlar azoblanadi.
Suvning ifloslanishi muammosi
Suv sayyoradagi barcha hayot, shu jumladan odamlar, hayvonlar, o'simliklar uchun hayot manbai bo'lib, turli fizik, kimyoviy va biologik jarayonlarda qatnashadi. Insoniyat hayotning deyarli barcha sohalarida suvdan foydalanishi sababli, ushbu tabiiy resurslarning holati hozirgi paytda ancha yomonlashdi.
Gidrosferadagi eng muhim muammolardan biri bu ifloslanishdir. Olimlar suv qobig'ining quyidagi ifloslanish turlarini aniqladilar:
organik;
kimyoviy;
mexanik yoki jismoniy;
biologik;
issiqlik;
radioaktiv;
yuzaki.
Qaysi turdagi ifloslanish xavfli ekanligini aytish qiyin, ularning barchasi har xil darajada zararli, ammo bizning fikrimizcha, radioaktiv va kimyoviy ifloslanish katta zarar etkazmoqda. Eng katta ifloslanish manbalari neft mahsulotlari va qattiq chiqindilar, maishiy va sanoat chiqindi suvlari hisoblanadi. Shuningdek, atmosferaga chiqadigan va yog'ingarchilik bilan birga tushadigan kimyoviy birikmalar suvga tushadi.
Ichimlik suvi muammosi
Sayyoramizda suvning katta zaxiralari mavjud, ammo ularning hammasi ham odamlar iste'mol qilishi uchun mos emas. Dunyo suv resurslarining atigi 2 foizigina ichimlik bo'lishi mumkin bo'lgan toza suvdan olinadi, chunki 98 foizi juda sho'r suvdir. Ayni paytda daryolar, ko'llar va boshqa ichimlik suvi manbalari juda ifloslangan, hatto har doim ham qo'llanilmaydigan ko'p darajali tozalash ham vaziyatga katta yordam bermaydi. Bundan tashqari, sayyoramizda suv resurslari notekis bo'lingan va suv kanallari tizimlari hamma joyda rivojlanmagan, shuning uchun erning suvsizligi oltindan qimmatroq bo'lgan quruq mintaqalar mavjud. U erda odamlar suvsizlanishdan o'lmoqda, ayniqsa bolalar, chunki ichimlik suvi etishmasligi muammosi bugungi kunda dolzarb va global hisoblanadi. Bundan tashqari, yomon tozalangan iflos suvdan foydalanish turli kasalliklarga olib keladi, ba'zilari hatto o'limga olib keladi.
Agar biz gidrosferaning ifloslanish darajasini pasaytirish haqida qayg'urmasak va suv havzalarini tozalashni boshlamasak, unda ba'zi odamlar iflos suvdan zaharlanishadi, boshqalari esa shunchaki quriydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
