Gidrologiya va injener indd

Gruntlarning ko‘pchish darajasi bo‘yicha tasnifi
Grunt turlari (namligi 
0.5WQ) bo‘lganda
Namlanish qalinligiga nisbatan % 
da ifodalangan ko‘pchishning nis-
biy siqilishi
Ko‘pchimaydigan
2>
Kam ko‘pchiydigan
2 ¼ 4
O‘rtacha ko‘pchiydigan
5 ¼ 10
Kuchli ko‘pchiydigan
10<
Gruntlarning ko‘pchishi deb ularning suv shimganida hajmini 
kengaytirish  xususiyatiga  aytiladi.  Hozirgi  vaqtda  gruntlarning 
ko‘pchish xususiyati kolloid kimyoga asosan tushuntirib berila-
di. Kolloid zarrachalar o‘zining yuzasida ko‘p miqdordagi suvni 
ushlab turish xususiyatiga ega. Bu ularning ko‘pchishiga olib ke-

---

114
ladi. Gruntlarning ko‘pchish darajasi bo‘yicha tasnifi 10.2-jad-
valda berilgan.
Har xil gruntlarda ko‘pchish miqdori har xil bo‘lib, kolloid-
larning  soniga,  ularning  mineral  tarkibiga  va  boshqa  omillarga 
bog‘liq bo‘ladi. Og‘ir gilli gruntlar maksimal ko‘pchish qiymatiga 
ega bo‘lib, supes va qumlar ko‘pchimaydi. 
Hajm kichrayishi deb, nam gruntlarning quriganida o‘zining 
hajmini kichraytirish qobiliyatiga aytiladi. Shuning uchun hajm 
kichraytirish  ko‘pchishning  teskarisidir.  Agar  grunt  tarkibidagi 
suv miqdori bug‘lanish natijasida kamaysa, u plastik holatdan ya-
rim qattiq holatga o‘tadi. Gilli gruntlarda hajmning ma’lum miq-
dorgacha kichrayishi bug‘langan suvning miqdoriga teng bo‘ladi. 
Hajm kichrayish chegarasi deb ataluvchi miqdorgacha suv miq-
dori  kamaysa,  uning  hajmi  kamayishi  to‘xtaydi.  Bug‘lanish  da-
vom  etishi  mumkin,  lekin  namunaning  og‘irligi  ham  kamayib 
boradi.
Hajmiy  kichrayish  miqdori  gil  zarralarining  soniga,  kimyo-
viy-mineralogik tarkibiga va gruntning katta fraksiyalariga bog‘liq 
bo‘ladi. Gil va suglinoklar katta hajmiy kichrayishning miqdorini, 
supeslar – juda kam qiymatni beradi.