Gidrologiya va injener indd

Yopishqoqlik, ko‘pchish va hajm kichrayishi holatlari. Grunt-
larning yopishqoqligi deb, ularning biror buyumga yopishib qo-
lish xususiyatiga aytiladi. U grammning 1 sm
2
 ga nisbati bilan 
ifodalanib,  yopishgan  jismni  gruntdan  ajratib  olish  uchun  sarf 
bo‘lgan  kuch  miqdori  bilan  o‘lchanadi.  Yopishqoqlik  xususi-

---

113
yati  namlangan  holatdagi  gilli,  ayrim  hollarda  changli  grunt-
larga xosdir. U gruntlarning qurilish xususiyati bo‘yicha man-
fiy  ko‘rsatkichdir.  Chunki  u  namlikning  ma’lum  qiymatida 
o‘zining maksimum qiy matiga erishib, avtomobil g‘ildiragi yoki 
yerni  ishlovchi  mashinalarning  ishchi  qismiga  yopishib  qolib, 
uning  deformatsiyalanishiga  olib  keladi.  Shuning  uchun  sug-
linoklar yoki gillar o‘ta namlanganda gruntli yo‘llardan trans-
port  vositalarining  harakatlanishi,  shuningdek,  yo‘l  poyini 
qurish  ishlari  juda  qiyinlashadi  yoki  to‘xtaydi.  Gruntlarning 
yopishqoqlik darajasiga namlikdan tashqari, uning granulomet-
rik va kimyoviy-mineralogik tarkibi, buyumga berilgan birlam-
chi yuk va grunt yopishib qolgan ashyo (shisha, yog‘och, metall 
va boshqalar) ta’sir qiladi. 
Eng ko‘p yopishqoqlik tarkibida gumusi bo‘lgan gilli gruntlardir. 
Qumli, yengil supesli gruntlar amalda yopishqoqlik xususiyatiga 
ega emas. Namlikning qiymati jo‘valanish namligidan oshgan sari 
uning yopishqoqligi oshib boradi, lekin ma’lum bir qiymatgacha. 
Yopishqoqlik gruntlarning granulometrik tarkibi va plastiklik xu-
susiyatini  ifodalovchi  qo‘shimcha  xarakteristika  bo‘lib,  yer  quri-
lish mashinalari bilan gruntlarning ishlash chegarasini belgilaydi, 
grunt yo‘llaridan yurish mumkinligini baholaydi.
10.2-jadval