Gidrogenizatsion jarayonlar neftni qayta ishlashda va neft kimyosida keng qo`llaniladi. Ular yuqori oktanli barqaror benzinlar olishda, dizel va qozon yoqilg`ilarini hamda surkov moylarining sifatini yaxshilashda ishlatiladi.
Gidrogenizatsion jarayonlar neftni qayta ishlashda va neft kimyosida keng qo`llaniladi. Ular yuqori oktanli barqaror benzinlar olishda, dizel va qozon yoqilg`ilarini hamda surkov moylarining sifatini yaxshilashda ishlatiladi.
Neftni qayta ishlashda gidrogenizatsion jarayonlar ikki yo`nalish bo`yicha rivojlanyapti: neft fraksiyalarini gidrotozalash va og`ir distillatlar hamda neft qoldiqlarini destruktiv gidrirlash (gidrokreking, gidrodealkillash).
Neftni qayta ishlashda gidrogenizatsion jarayonlar ikki yo`nalish bo`yicha rivojlanyapti: neft fraksiyalarini gidrotozalash va og`ir distillatlar hamda neft qoldiqlarini destruktiv gidrirlash (gidrokreking, gidrodealkillash).
Gidrotozalashda xomashyodagi geteroatomli birikmalarning destruksiyasi amalga oshirilib, parchalanish mahsulotlari vodorod yordamida to`yintiriladi va vodorod sulfid, ammiak va suv ajralib chiqadi.
Gidrokrekingda xomashyo komponentlari parchalanib, hosil bo`lgan uglevodorod bo`lakchalari vodorod bilan to`yintiriladi.
Gidrokrekingda xomashyo komponentlari parchalanib, hosil bo`lgan uglevodorod bo`lakchalari vodorod bilan to`yintiriladi.
Gidrodealkillash – alkil hosilali arenlar yon zanjirlarining uzilishi hisobiga boradigan jarayon bo`lib, alkanlar va yon zanjirsiz arenlar hosil bo`ladi.
Gidrokreking
Yuqori qaynaydigan distillat fraksiyalarning gidrokrekingi rangsiz neft mahsulotlarini qo`shimcha miqdorda olish uchun qo`llaniladi. Jarayon 370-4200C harorat va 14-20 MPa bosimda amalga oshiriladi.
Yuqori oltingugurtli mazutlarni gidrokreking qilish yo`li bilan havo atmosferasining SO2 bilan ifloslanishini kamaytirish maqsadida qozon yoqilg`isidagi oltingugurt miqdori anchagina pasayishini ta'minlash mumkin.
Gidrokreking - yuqori bosim va haroratlarni qo`llash bilan xarakterlanuvchi vodorod bosimi ostida neft xomashyosini destruktiv qayta ishlash katalitik jarayonidir. Uglevodorod xomashyoni chuqur parchalash va hosil bo`lgan mayda bo`lakchalarni gidrirlashdan iborat.
Gidrokreking - yuqori bosim va haroratlarni qo`llash bilan xarakterlanuvchi vodorod bosimi ostida neft xomashyosini destruktiv qayta ishlash katalitik jarayonidir. Uglevodorod xomashyoni chuqur parchalash va hosil bo`lgan mayda bo`lakchalarni gidrirlashdan iborat.
Odatda gidrokreking xomashyosi sifatida og`ir neft distillatlari (tqayn. 350-5000C) va qoldiq fraksiyalar - yarimmazut, mazut, gudronlar xizmat qiladi.
Gidrokreking mahsulotlari katalitik kreking mahsulotlariga anchagina o`xshashdir. Ular ko`p bo`lmagan miqdorda metan va etan saqlaydi; С4 – fraksiya izobutanga boy, suyuq mahsulotlarda tarmoqlangan uglevodorodlar ko`pdir.
Katalitik krekingdan farqli o`laroq, gidrokreking mahsulotlari to`yingan harakterga ega. C3-C4 fraksiyasi – propan va izobutanlar bilan ifodalangan. Hosil bo`lgan benzin ham amalda alkenlar saqlamaydi. Gidrokreking gazoyllari, butandan tashqari, katalitik kreking gazoyllariga nisbatan kamroq aromatlashgan. Gidrokrekingda, bir vaqtning o`zida, neft fraksiyalarini oltingugurtdan va boshqa geteroatomlardan tozalash ham ketadi. Shunday qilib, gidrokreking bamisoli o`zida katalitik kreking, gidrirlash va gidrotozalashlarni mujassamlashtirgan.
Gidrotozalash
Gidrotozalash neft fraksiyalarini oltingugurtsizlantirish hamda ikkilamchi qayta ishlash mahsulotlarida mavjud bo`lgan to`yinmagan uglevodorodlarni vodorod bilan to`yintirish uchun qo`llaniladi. Ushbu jarayon moylar va parafinlarni yakuniy tozalash uchun ham ishlatiladi. Jarayon 300-4200C harorat va 3-4MPa bosimda amalga oshiriladi.
Katalitik gidrotozalash jarayoni neft mahsulotlarini yaxshilash va barqarorligini oshirish maqsadida ularni oltingugurtli, azotli, kislorodli va metall – organik birikmalardan tozalashda qo`llaniladi. Shu bilan birgalikda to`yinmagan aromatik uglevodorodlar ham qisman to`yinadilar. Gidrotozalash uchun deyarli hamma neft yoqilg`ilari jalb qilinadi. Bu to`g`ridan-to`g`ri haydab va ikkilamchi kelib chiqishga ega bo`lgan benzin, kerosin, reaktiv va dizel yoqilg`isi, mazut va vakuum – gazoyllardir. Jarayon surkov moylari va parafin komponentlarini hidsizlantirish uchun ham qo`llaniladi.
Yuqorida keltirilgan eng ahamiyatli kimyoviy jarayonlarning qisqacha tavsifidan ko`rinib turibdiki neftni qayta ishlash va neftkimyoviy sanoatdagi kimyoviy reaksiyalar rejimi (bosim – atmosfera bosimidan to 200MPa gacha, harorat – 100 dan 7000C gacha) va ishlatilgan katalizatorlar bilan bir-biridan anchagina farq qilar ekan.
