Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

19.3.1.  YER  OSTI  SUVLARI  OQIM  TEZLIGINI  KALORIMETRIK
USUL  YORDAMIDA  ANIQLASH
Bu usul ma’lum miqdordagi rangli bo‘yoq moddasini (indikatorni)
asosiy quduqdagi suv oqimi orqali oqizilib, ma’lum vaqt o‘tgandan keyin
kuzatish quduqlaridagi suv rangi o‘zgarganlik darajalari bilan qiyoslashga
asoslangan  (A. D. Babushkin,  1962,  Sedenko,  1979).  Ishqoriy  suvlar
uchun — fluoressein, eozin, eritrozin, qizil kongo, fluorotren; nordon
suvlar uchun metilen sinkasi, havorang  anilin, qizil konga va neytral
suvlar uchun yuqorida ko‘rsatilgan hamma bo‘yoq moddalari ishlatiladi
(19.2-jadval).  Rangli  indikatorlarni  tayyorlash  bo‘yoqlarni  ishqoriy
(nashatir spirti) yoki kuchsiz kislotalar (sirka kislotasi) yordamida eritish
yo‘li bilan amalga oshiriladi. Tajriba quyidagi tartibda olib boriladi.
1.  Asosiy  va  kuzatish  quduqlaridan  suv  namunalarini  indikatorlar
ta’sir ettirilgunga qadar olish.
2. Olingan namunani fluoroskop asbobidagi mavjud standartlardagi
suv namunasi bilan solishtirib, o‘rganilayotgan suvning tabiiy holatdagi
rangi to‘g‘risida ma’lumotga ega bo‘lish.
3. Asosiy quduqqa tayyorlangan indikatorni quyish va quyilgan vaqtni
belgilash.
4. Kuzatish quduqlaridan avvaliga har 2—5 soatda, keyin har 15—
20  minutda  maxsus  naychalarga  suv  namunalaridan  olib,  fluoroskop
asbobi orqali suv rangini o‘zgara borishini kuzatib borish.
5. Kuzatish natijalarini maxsus kitobga yozib borish.
6. Kuzatish asosida suv rangining eng ko‘p o‘zgargan (t
II
2
) va o‘zga-
rish boshlanishi holatiga to‘g‘ri kelgan vaqt (t
2
1
) topiladi. So‘ngra aso-
siy quduq bilan kuzatish qudug‘i orasidagi masofa l olinib, rangi eng
ko‘p o‘zgargan quduqdan suv olingan holatiga to‘g‘ri kelgan vaqtga (t
II
2
)
bo‘linadi va yer osti suvining o‘rtacha haqiqiy tezligi U topiladi:
2
II
l
t
U 
.
Yer osti suvining haqiqiy tezligi U ni va asosiy quduq bilan, kuzatish
qudug‘i orasidagi gidravlik qiyalikni J ni hisobga olib, filtratsiya tezligi
V ni hamda V = Un ekanligini hisobga olib, filtratsiya koeffitsiyenti K
f
topiladi:


f
V
Un
J
J
K
.
7. Olingan hamma natijalar asosida yakuniy xulosalar chiqariladi.

---

2 4 8
19.6-rasm.  Yer  osti  suvlari  oqimi  harakati
jarayonida  xlor  ioni  konsentratsiyasining  o‘zgarishi
(M.V.Sedenkodan, 1979).
t
1
 — asosiy quduqqa tuz eritmasi yoki tuz solinishi vaqti;
t
I
2
 — kuzatish quduqlaridagi yer osti suvi tarkibida xlor
ioni konsentratsiyasi o‘zgarishi boshlanganligi  holatiga
to‘g‘ri  kelgan  vaqt;  t
II
2 
—  suvdagi  xlor  ioni  konsen-
tratsiyasi  maksimal  holatiga  to‘g‘ri  kelgan  vaqt.
19.2-jadval