Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

19.3. YER OSTI SUVLARI OQIMINING HARAKAT
YO‘NALISHI VA TEZLIGINI ANIQLASH USULLARI
Yer osti suvlari oqimi o‘zining vujudga kelish, harakat qilish, sarf-
lanish maydonidagi mavjud tog‘ jinslarining genetik turlariga, tarkibiga,
qalinligiga, suv o‘tkazmaydigan qatlamlarga nisbatan suvli qatlamlarning
yotish  holatiga,  yer  yuzasiga  nisbatan  yaqin  yoki  chuqurda  oqishiga
hamda tektonik sharoitining murakkabligiga qarab tekis, radial (to‘planib
va yoyilib oquvchan) va egri chiziqli ko‘rinishda bo‘ladi (19.5-rasm).
Ana shu yuqorida keltirilgan omillarning ta’sir darajasiga qarab doimo
o‘z oqim holatini bir ko‘rinishdan ikkinchi ko‘rinishga o‘zgartira boradi.
Masalan, karst va yoriq suvlari harakat qiluvchi tog‘ jinslari yoriqlari-
ni, karst bo‘shliqlarini kengayishi va torayishi bilan suvning yig‘ilib yoki
yoyilib oqish holati sodir bo‘ladi.
Yer osti suvlarining oqim  yo‘nalishini gidroizogips va gidroizopez
xaritalari yordamida aniqlash usullari to‘g‘risidagi ma’lumot grunt va
artezian suvlari boblarida berilganligini hisobga olib, biz bu yerda yer
osti grunt suvlarining haqiqiy
harakat  tezligini  aniqlash
to‘g‘risida so‘z yuritamiz.
Yer osti grunt suvlarining
haqiqiy tezligini aniqlash aso-
san  dala  sharoitida  kalori-
metrik, kimyoviy va elektro-
kimyoviy  usullar  yordamida
amalga  oshiriladi.  Buning
uchun, eng avvalo, grunt suv-
la rin in g  hara kat   te zligini
aniqlash lozim bo‘lgan may-
donda tarqalgan tog‘ jinslari
qatlamlarining  yotish  holat-
larini,  qalinligini,  litologik
tuzilishini, suv sathi chuqur-
ligini aniqlash maqsadida bir
nechta burg‘i quduqlari yoki
shurflar  qaziladi.  Olingan
ma’lumotlarni tahlil qilinishi
a so sid a   su vn in g   ha r a ka t

---

2 4 7
yo‘nalishi  aniqlanadi.  Ana  shu  yo‘nalish  bo‘yicha  joylashgan  burg‘i
quduqlari, shurflar ajratib olinadi. Ulardan biri, ya’ni suv sath chuqir-
ligi yer yuzasiga  yaqini, asosiy deb olinib,  indikator yuborish uchun,
qolganlari kuzatish maqsadlari uchun qo‘llaniladi.