Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

10.2. TOG‘ JINSLARINING SUVLI XUSUSIYATLARI
Tog‘  jinslarining  suvli  xususiyatlari,  suvga  chidamliligi  ularning
genetik  turlariga,  petrografik,  granulometrik,  mineralogik,  kimyoviy
tarkiblariga qarab har xil bo‘ladi va har xil nomlanadi.
Tog‘ jinslarining 
(suvga bo‘lgan chidamliligi) deganda qoya tog‘ jins-
larining  suv  ta’sirida  o‘z  tabiiy  mustahkamligini  kamaytirishi,  ya’ni
bo‘shashi, gilli jinslarining esa suv ta’sirida o‘zlarini tabiiy holatini ba’zan
juda tez (bir necha minut, sekund mobaynida), ba’zan uzoq vaqt (sutka
va undan oshiq) davomida o‘zgartirishi, maydalanib (uvoqlanib) ketishi
tushuniladi.

---

1 6 9
Tog‘ jinslarining suv ta’siriga chidamliligi, ularning suv ta’sirida bo‘-
shashish  koeffitsiyenti  (K
b
)  orqali  ifodalanadi  va  quyidagi  formula
yordamida aniqlanadi:
q
qs
b
R
R
K 
,
bu yerda: K
b
 — tog‘ jinslarining suv ta’sirida bo‘shashish koeffitsiyenti;
R
q
 — tog‘ jinslariga suv ta’sir ettirilmay, tabiiy holatida ma’-
lum  bosim  (kuch)  ostida  siqilgandagi  sinishga  bo‘lgan
qarshiligi;
R
qs
 — tog‘ jinslariga suv ta’sir ettirilgandan (suvga bo‘ktiril-
gandan)  keyingi  holatida  ma’lum  kuch  (bosim)  ostida
siqilganda sinishga bo‘lgan qarshiligi.
Bo‘shashish koeffitsiyenti (K
b
) qattiq, suv ta’siriga uncha berilmay-
digan qoya tog‘ jinslari uchun 0,9 dan katta, suv ta’sirida o‘zgaradigan
jinslar uchun 0,7—0,8, yarim qoya tog‘ jinslari (bo‘sh ohaktoshlar, gilli
qumtoshlar, mergellar, argillitlar, alevrolitlar va b.) uchun 0,5 dan kam
bo‘lishi aniqlangan.