Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

Gidroseysmogeologik usul. Yer qimirlash hodisasini oldindan aytib
berish usullari ichida eng samaralisi bo‘lib, yer qimirlash hodisasi yuz
berishidan oldin yer osti suvlari tarkibidagi gaz va mikroelementlarning
o‘zgarishi, yer osti suvlarining sarfi, bosimi va temperaturasining o‘zgari-
shi qonuniyatlarini o‘rganishga asoslangan. Bu usul akademik G‘.O.Mav-
lonov boshliq O‘zbekiston va Moskva olimlari tomonidan yaratilgan va
1973-yili  davlat  kashfiyotlar  va  ixtirolari  qo‘mitasi  tomonidan  ilmiy
kashfiyot deb tan olingan. Bu usulni qo‘llash yordamida Oloy (1978),
Pop (1984), Djirgatal (1984), Qayroqqum (1985) va qator yer qimir-
lashlarni oldindan aytib berishga erishildi. Bu usulning afzalligi ayniqsa
Oloy  yer  qimirlashini  oldindan  aytib  berishda  yaqqol  ko‘rinadi  (6.7-
rasm). Yer qimirlashdan bir-ikki oy oldin Farg‘ona vodiysidagi tekshi-
rish ishlari olib borilayotgan aksariyat burg‘i quduqlaridagi suv sathida,
haroratida, radon, geliy, karbonat angidrid gazi miqdorida katta o‘zga-
rishlar  sodir  bo‘ladi.  Jumladan,  Xo‘jaobodda  joylashgan  745-burg‘i
qudug‘idagi radonning miqdori avvalgi holatiga (35—40 eman*) nisbatan
17—20 emanga kamaydi. Andijondagi 1-burg‘i qudug‘idagi suvning sathi
ko‘tariladi, 26-oktabrga kelib, 745-a burg‘i qudug‘ida otilib chiqayotgan
suv to‘xtaydi, 1-noyabrga kelib, yer qimirlash sodir bo‘lishidan bir kun
oldin suvning  otilib chiqishi  yana avvalgi  holatiga keladi.  Yuqoridagi
gidro-geoseysmologik o‘zgarishlar, boshqa usullar (elektr, elektromagnit,
magnit, seysmologik, deformometrik va b.) bilan olib borilayotgan tek-
shirish natijalarida ham kuzatiladi. Natijada 1978-yil 1-noyabr kuni Oloy
yer qimirlashining sodir bo‘lish hududi va vaqti aniq bashorat qilindi.
Hozir bu yo‘nalishdagi ishlar dunyoning ko‘p mamlakatlarida AQSHda,
Xitoyda, Yaponiyada, Turkiyada va MDH da olib borilmoqda.