Gidroenergetika haqida maluotlar Reja

Gidroelektr stansiyalar haqida malumot

GES - bu inshootlar va uskunalar majmuasidir, ular yordamida suv oqimning energiyasi elektr energiyaga о‘zgartiriladi. GES gidrotexnik inshootlar (suv oqimning zaruriy konsentratsiyasini va zarur bosimni hosil qilishni ta’minlaydi) va energetik uskunalar (bosim ostida harakatlanadigan suvning energiyani elektr energiyaga о‘zgartiradi) ketma-ketli zanjirdan iborat.

Turbina va generator suvning energiyani mexanik energiyaga о‘zgartiradi, sо‘ngra – elektr energiyaga.

GESning quvvati birinchi navbatda ikkita о‘zgaruvchan funksiya bо‘yicha aniqlanadi:

V–metr kublarning sekundida (m3/s) ifodalangan suvning sarfi hamda

N–suvning tushishda boshlangich va oxirgi nuqtalarning balandliklar orasidagi farqi (m) bо‘lgan gidrostatik bosim. Stansiyaning loiyhasi ulardan biriga yoki ikkovlarga asoslangan bо‘lish mumkin.

GESlar uchun jihozlar yetarli darajada yaxshi ishlab chiqilgan, nisbatan sodda va judaishonchli. Jarayonda xech qanday issiqlik qatnashmaganligi uchun (yonish jarayoniga qaraganda) jihozlar uzoq ishlash muddatiga ega, ishdan chiqish kamdan–kam bо‘ladi.

GESlarning ishlash muddati 50 yildan kо‘p.

GESdagi barcha ishchi jarayonlarni boshqarish markaziy tugun oraqali boshqarish va nazorat qilish mumkin, shuning uchun texnik xizmat qiluvchi kishilarning soni katta kerak emas.

GESlarda ishlab chiqargan elektr energiyaning narxi past va ular kо‘pchilik yuqori samarali effekti bilan ishlaydi. Ishlab chiqariladigan energiyani rostlash juda oson, shuning uchun yuqori о‘zgaruvchan yuklama bilan ishlaydigan energotizimlarda GESlardan foydalanganda bu narsa juda muhim omilidir.

Gidroelektrostansiyalar tabiat resurslardan foydalanish va hosil bо‘ladigan suvning konsentratsiyasiyaga qarab quyidagilarga bо‘linadi:

1) Daryo о‘zanli va plotinali GESlar. Bular eng kо‘p tarqalagan GESlar. Ularda daryoni tо‘liq tusadigan yoki suvning sathini zarur bо‘lgan nuqtagacha kо‘taradigan plotina (damba) о‘rnatish bilan suvning bosimi hosil qilinadi.

2) Plotinali GESlar. Suv bosimlar katta bо‘lganda quriladi. Bu holda daryo plotina bilan tо‘liq yopiladi, GESning binosi esa plotina orqasida, quyi qismda joylashtiriladi. Bunda daryo о‘zanli GESlarga о‘xshab suv bevosida turbinaga uzatilmamaydi, balki maxsus bosimli tonnellar orqali turbinalarga keltiriladi.

3) Derivatsion GESlar. Ushbu GESlar daryoning qiyaligi katta bо‘lgan joylarda quriladi. Bunday GESlarda talab etiladigan suvning konsentratsiyasi derivatsiya vositasi yordamida hosil qilinadi. Daryo о‘zanidan suv maxsus suvо‘tkazgichlar orqali ajratib olinadi.

Suv tо‘g‘ridan–tо‘g‘ri GES binosiga uzatiladi. Derivatsion GESlar har xil bо‘lish mumkin bosimsiz yoki bosimli derivatsiya bilan.

Bosimli derivatsiya bilan bо‘lganda suvо‘tkazgichlar katta bо‘ylama qiyalik bilan joylashtiriladi. Boshqa holda derivatsiya boshida daryoda ancha baland plotina о‘rnatiladi va suv ombori hosil qilinadi – bu sxemaga aralash derivatsiya deb ataladi, chunki suvning talab etiladigan konsentratsiyasi ikki usul bilan hosil qilinadi.

GESlar quyidagi parametrlarga qarab ham tasniflanadi:

- nominal quvvati bо‘yicha (katta, о‘rta, kichik GESlar);

- suv bosimning sathi buyicha (kichik, о‘rta, yuqori bosimli GESlar);

- turbinaning turiga qarab (Kaplan, Frensis, Pelton va boshqa turbinali).

Plotinali GESning sxemasi:

1-plotinaning poydevori; 2-turbina; 3-generator;

4-bosimli suvо‘tkazgich; 5-damba (plotina); 6-elektr о‘tkazish liniyasi

Daryo о‘zanli GESning sxemasi

Derivatsiya bilan GESning sxemasi:

oluvchi inshoot; 2-kanal; 3-suv ombori; 4-derivatsili suv olish kanal