Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

Elektr magnit relelar 
 
2)
 
Ishlash prinsipi
. 5.15-rasmda elektr magnit relelarning asosiy uch xil 
turi berilgan.  
Har  bir  rele  oʻz  ichiga  elektrmagnit  1  (oʻzak  va  chulg’amdan  iborat), 
ferromagnit  materialdan  yasalgan  harakatlanuvchi  yakor  2,  harakatlanuvchi 
kontakt 3, harakatlanmaydigan kontakt 4 va teskari ta’sir etuvchi prujina 5 ni oladi. 
 
  
5.15-rasm. Elektr magnit relelarining konstruktiv turlari: 1-tortiluvchi yakorli; 
2-buriluvchi yakorli;3-koʻndalang harakat qiluvchi yakorli 
 
1) 
2) 
3) 

---

 
132 
Elektr  magnit chulg’amidan  oqayotgan  tok  I
r
 magnitlovchi kuch  (m.k)  I
r
W
r
 
ni  hosil  qiladi.  U  kuch  ta’sirida  elektr  magnit  oʻzakdan,  havo  oralig’i  va  yakor 
orqali  oquvchi  magnit  oqim  F  hosil  boʻladi.  Bunda  yakor  magnitlanadi  va  elektr 
magnitning  qutbiga  tortiladi.  Oxirgi  holatigacha  harakatlangan  yakor  bilan 
bog’langan qoʻzg’aluvchi kontakt 4 qoʻzg’almas kontakt 3  ga ulanadi.  Yakorning 
boshlang’ich holati tayanch 6 bilan chegaralanadi. 
Poʻlat  yakorni  elektrmagnitga  tortuvchi  elektrmagnit  kuch  havo  oraliqdagi 
magnit oqimining kvadratiga toʻg’ri proporsional. 
 
F
E
=kF
2
 , 
 
 
 
 
(5.12) 
 
  Magnit oqimi va uni hosil qiluvchi tok I
r
  quyidagicha bog’lanishga ega. 
 
M
R
R
R
W
I
Ф


,   
 
 
 
 
(5.13) 
bu yerda  R
m
 – magnit oqimi F oqayotgan yoʻlning magnit qarshiligi; 
 W
R
 – rele chulg’amining oʻramlar soni. 
 Formulalarni oʻrniga qoʻyib quyidagini hosil qilamiz; 
 
2
2
2
2
R
R
M
R
E
I
K
I
R
W
F



,   
 
 
 
(5.14) 
   
Buriluvchi yakorli va koʻndalang harakat qiluvchi yakorli relelarda (5.15.b,c 
rasm) elektromagnit kuch aylanish momentini hosil qiladi: 
 
2
R
R
E
E
I
K
l
F
M



,   
 
 
 
(5.15) 
bu yerda  l
R
  - F
E
 kuchning yelkasi. 
K
/
 va K
//
 koeffitsiyentlar R
M
 ga bog’liq. 
Formulalardan koʻrinib turibdiki, tortuvchi kuch F
E
 yoki uning momenti M
E
 
rele  chulg’amidagi  tok  I
R
  ning  kvadratiga  toʻg’ri  proporsional  va  shuning  uchun 

---

 
133 
oʻzgarmas  yoʻnalishga  ega  (ya’ni  tokning  yoʻnalishiga  bog’liq  emas).  Xulosa 
shuki,  elektromagnit  releni  oʻzgaruvchan  va  oʻzgarmas  tokda  ishlaydigan  qilib 
yasash mumkin.