Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

5.6. Elektromexanik relelar haqida umumiy ma’lumot. Releni bajarishda 
elektromagnit prinsiplarini qoʻllash. Elektromagnit relelar. Relelarning 
ishlash va qaytish toki 
Elektr mexanik relelar 
 
Releli  himoya  va  elektr  avtomatikasida  elektr  mexanik  relelar,  yarim 
oʻtkazgich  uskunalar  yordamida  qurilgan  relelar  va  toʻyinuvchi  magnit  sistemali 
I
a
 
I
c
 
I
p
= I
a
 -I
c
 
KA1 
5.14- rasm. Ikki faza toki farqiga ulash sxemasi 

---

 
130 
relelar keng ishlatiladi. Bulardan eng koʻp tarqalgani elektr mexanik relelardir. 
Elektr  mexanik  relelar  katta  oʻlchamga  ega.  Ular  ulanadigan  tok  va 
kuchlanish  transformatorlari  bilan  birgalikda  koʻp  quvvat  iste’mol  qiladilar. 
Relelarning 
yarim 
oʻtkazgich  asosida  qurilishi  ularning  parametr  va 
harakteristikalarining yaxshilashga olib keladi. Shuning uchun ular amalda borgan 
sari koʻproq qoʻllanilmoqda. 
Elektr  kattaliklarga  ta’sir  javob  beruvchi  relelardan  tashqari,  bilvosita 
shikastlanish  va  nonormal  rejimlarni  harakterlovchi  noelektrik  kattaliklarda 
ishlovchi relelar keng joriy etilmoqda. 
Masalan,  gaz  yoki  bosimning  oshishiga  ta’sir  koʻrsatuvchi,  moyli 
transformator  va  reaktorlarda  qoʻllaniluvchi,  haroratni  sezuvchi  relelar  koʻp 
ishlatilmoqda. 
Elektr  kattaliklarga  ta’sir  javob  beruvchi  relelarni  2  guruhga  boʻlish 
mumkin: 
- bir elektr kattalikka (tok yoki kuchlanish) ta’sir  javob beruvchi relelar; 
- ikki elektr kattaliklarga (tok va kuchlanish, ikkita kuchlanish); 
Birinchi  guruhga  tok  va  kuchlanish  relelari,  ikkinchi  guruhga  bir  fazali 
quvvat va qarshilik relelari kiradi. 
Elektr  mexanik  relelar  elektromagnit,  induksion,  elektr  dinamik  va  magnit 
elektrik  pritsiplari  asoslarida  qurilishi  mumkin.  Sanoatda  asosan,  elektr  magnit 
induksiya  prinsipi  asosida  ishlovchi  va  xamma  talablarga  javob  beruvchi  relelar 
ishlab chiqarilmoqda. 
Elektr  mexanik  relelarning  asosiy  qismlari  oʻrinni  chulg’am  va 
kontaktlardan iborat.