Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

 
Tok transformatorlarining tuzilishi 
 
35  kV  li  ichki  qurilmalar  uchun  tok  transformatorlari  quyma  epoksid 
izolyatsiyaga ega. 
Birlamchi  chulg’am  turiga  koʻra  g’altakli  (3  kV  va  undan  kichik 
kuchlanishlar  uchun),  bir  oʻramli  (4.13-rasm)  va  koʻp  oʻramli  transformatorlar 
boʻladi. 
Bir  oʻramli  transformatorlar  600  A  va  undan  yuqori  birlamchi  tokka 

---

 
93 
moʻljallab  tayyorlanadi;  kichik  toklarda 
birlamchi 
chulg’amining 
magnit 
yurituvchi  kuchi 
1
1
w
I
  talab  etiladigan 
klass  aniqligida  ishlash  uchun  yetarli 
boʻlmaydi.  
600  A  dan  kichik  toklarda  TPL 
tipidagi 
koʻp 
oʻramli 
transforlar 
qoʻllanilib, ularning birlamchi chulg’ami 
soni  kerakli  magnit  yurituvchi  kuchga 
qarab 
aniqlanadigan 
bir 
necha 
oʻramlardan iborat.  
Kuchlanish  transformatori  yuqori 
kuchlanishni  standart  miqdor  100  yoki 
100/
3
V gacha kamaytirish hamda oʻlchash zanjiri bilan rele muhofazasini yuqori 
kuchlanishli  birlamchi  zanjirdan  ajratish  uchun  xizmat  qiladi.  4.14-rasmda  bir 
fazali  kuchlanish  transformatorining  ulanish  sxemasi  keltirilgan;  bunda  birlamchi 
chulg’am  tarmoqning 
1
U
  kuchlanishiga,  ikkilamchi  chulg’am  (
2
U
kuchlanish)  ga 
esa  oʻlchash  priborlari  bilan  relening  g’altaklari  parallel  ulangan.  Xavfsizlikni 
ta’minlash  maqsadida  ikkilamchi  chulg’amning  chiqqichlaridan  biri  yerga 
tutashtirilgan. Kuchlanish transformatori tok transformatoriga nisbatan salt ishlash 
rejimiga  yaqin  rejimda  ishlaydi,  chunki  priborlar  va  relening  parallel    g’altaklari 
qarshiligi katta boʻlib, ular iste’mol qiladigan tok esa 
kichik. 
Transformatsiyaning  nominal  koeffitsiyenti 
quyidagi ifodadan aniqlanadi: 
 
ном
ном
U
U
U
K
2
1

, 
 
 
(4.3) 
 
bunda 
ном
U
1
  -  nominal  birlamchi  kuchlanish; 
ном
U
2
 
4.14-rasm. kuchlanish 
transformatorning ulanish 
sxemasi. 
1 - birlamchi chulg‘am;  
2 – magnit o‘tkazgich;  
3 - ikkalamchi chulg‘am 
4.13- rasm. TПОЛ-10 tok transformatori:  
a  -  chulg‘amli  magnit  o‘tkazgichlarning 
joylashuvi; b – tuzilishi; 1 – magnit o‘tkazgich; 
2  –  ikkilamchi  chulg‘am;  3  –  mahkamlovi 
halka; 4 – birlamchi chulg‘am sterjeni 

---

 
94 
- nominal ikkilamchi kuchlanish. 
Oʻzakdagi  magnit  oqimining  sochilishi  va  quvvatning  yoʻqotilishi 
oʻlchashda xatolikka olib keladi: 
 
100
%
1
1
2
U
U
U
K
U
U



,  
 
 
 
(4.4) 
 
Tok  transformatorlaridagi  singari,  ikkilamchi  kuchlanish  vektori  birlamchi 
kuchlanish  vektoriga  nisbatan  aniq  180°  burchakka  surilmagan.  Bu  burchakli 
xatolikni aniqlaydi. 
Nominal xatolik kattaligiga qarab 0,2; 0,5; 1; 3 aniqlik klasslari boʻladi. 
Xatolik 
magnit 
oʻtkazgichning  konstruksiyasi,  poʻlatning  magnit 
singdiruvchanligi, ikkilamchi  yuklama kattaligi  va 

cos
 ga bog’liq.  Kuchlanish transformatorlarining 
konstruksiyasida  kuchlanish  boʻyicha  xatolikni 
birlamchi  chulg’amning  oʻramlar  sonini  biroz 
kamaytirish  yoʻli  bilan  kompensatsiyalash  koʻzda 
tutilgan,  shuningdek,  burchakli  xatolik  maxsus 
kompensatsiyalash 
chulg’ami 
hisobiga 
kompensatsiyalanadi. 
Kuchlanish  transformatorining  ikkilamchi 
chulg’amiga  ulangan  rele  va  oʻlchash  priborlari 
chulg’amlarining  umumiy  iste’moli  kuchlanish 
transformatorining nominal quvvatidan oshmasligi 
kerak,  chunki  aks  holda  bu  xatolikning  ortishiga 
olib keladi. 
Kuchlanish  transformatorlari  vazifasiga  koʻra  chulg’amlarining  turli 
sxemalarda  ulanishi  qoʻllaniladi.  Uchta  fazalarara  kuchlanishni  oʻlchash  uchun 
ochiq  uchburchaklik  sxemasi  asosida  ulangan,  ikkita  bir  fazali  ikki  chulg’amli 
transformatorlar НОМ, НOС, НOЛ ishlatish mumkin (4.15- rasm, a), shuningdek, 
4.15-rasm.  Kuchlanish  transformatorlari 
chulg‘amlarining ulash sxemalari. 
 

---

 
95 
chulg’amlari  yulduz  shaklida  ulangan  uch  fazali  ikki  chulg’amli  transformator 
НTMK  qoʻllaniladi  (4.15-rasm,  b).  Yerga  nisbatan  kuchlanishni  oʻlchash  uchun 
Y
0
/Y
0
 sxema asosida ulangan uchta bir fazali transformatorlar, yoki uch fazali uch 
chulg’amli transformator НTMИ (4.15- rasm, v) ishlatilishi mumkin. Oxirgi holda 
yulduz  shaklida  ulangan  chulg’am  oʻlchash  priborlarini  ulash  uchun  qoʻllaniladi, 
ochiq  uchburchaklik  asosida  ulangan  chulg’amga  yerga  tutashishdan  saqdaydigan 
muhofazalovchi  rele  ulanadi.  Xuddi  shunday  qilib  uch  fazali  guruhga  ЗНOM 
tipidagi  bir  fazali  uch  chulg’amli  transformatorlar  va  НKФ  kaskadli 
transformatorlar ulanadi.