Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

Elektromagnit  uzgichlarning  kamchiliklari  quyidagilardan 
iborat:
  magnitli  puflash  tizimi  boʻlgan  yoy  soʻndirgich  konstruksiyasining 
murakkabligi;  nominal  kuchlanishning  yuqoriligi  chegarasining  cheklanganligi 
(15-20 kV dan ortiq emas); tashqi qurilmalar uchun qoʻllanilishi cheklangan. 
Vakuumli  uzgichlar
.
  Ma’lumki,  vakuum  oraliqning  elektr  mustahkamligi 
atmosfera  bosimidagi  havo  oralag’iga  nisbatan  bir  necha  marta  katta.  Bu 
xususiyatdan  vakuum  yoy  soʻndiruvchi  kameralar  КДВ  da  (4.5-rasm) 
foydalaniladi.  Kontaktlar  bir-biridan  ajralganda  ularning  kontakt  yuzalari  tez 
kamayadi,  shuning  uchun  tegib  turgan  nuqtada  undan  oʻtayotgan  tok  hisobiga 
harorat keskin koʻtarilib, erigan metalldan koʻprikcha hosil boʻladi. Bu koʻprikcha 
juda qisqa vaqt ichida qiziydi va bug’lanadi. Metall bug’lari muhitida yoy yonadi. 

---

 
82 
Kuchli  vakuum  ostida  zaryad-langan  zarrachalar  atrofdagi  boʻshliqqa  tez 
diffuziyalanadi. 
 Tok  noldan  oʻtishida  yoy  soʻnadi. 
Taxminan  10  mks  dan  soʻng  kontaktlar 
orasidagi vakuumning mustahkamligi tikla-
nadi.  Metall  bug’lari  kameraning  shisha 
korpusini  ifloslanishdan  saqlovchi  poʻlat 
ekranlar  5  va  8  ga  oʻtiradi.  Kontaktlarning 
bug’lanishini  kamaytirish  uchun  qiyin 
eriydi-gan  metalldan  tayyorlangan  kontakt 
uchliklar  qoʻllaniladi.  КДВ-5  kamerasi 
(4.5-rasm)  silindrik  shisha  korpusga  ega 
boʻlib,  uning  ichiga  yuqorigi  flanes  10 
orqali  qoʻzg’almas  kontakt  kiradi,  pastki 
flanes  bilan  silfon  zichlagich  orqali  esa 
qoʻzg’a-luvchan 
kontakt 
kiradi. 
Qoʻzg’aluvchan  kontakt  4  mm  gacha 
soʻriladi. 
Kameradan 
havo 
yuqorigi 
flanesga  payvand-langan  nippel  orqali 
chiqariladi.  Kameradagi  bosim  10
-4
  Pa. 
Kameraning  hamma  qismlarini  vakuumli 
zich  choklar  bilan  biriktiriladi.  Uzishdagi 
kontaktlarning 
bug’lanishi 
hisobiga 
vakuum  pasayadi,  biroq  kontaktlar  qiyin 
eruvchi  metalldan  tayyorlansa,  u  holda  kamera  katta  uzish  miqdorlariga  chidaydi. 
10 kV kuchlanishli koʻrilayotgan kamera 600 A li tokni 500 martadan koʻp uzadi, 
200  A  li  tokni  esa  30000  martagacha  uzadi.  Tok  boʻlmaganda  kamera  vakuumni 
buzmasdan  100000  operatsiyaga  chidaydi.  Kameraning  eng  katta  uzish  toki  1000 
A,  sinaladigan  kuchlanishi  42  kV.  Uziladigan  tok  nisbatan  kichik  boʻlganligi 
uchun  vakuum  uzgichlarni  qisqa  tutashuv  tokini  uzish  uchun  ishlatib  boʻlmaydi. 
4.5-rasm. 
Vakuumli 
uzgichning 
yoy 
so’ndiruvchi kamerasi: 1, 9-po’lat vtulkalar;  
2-silfon; 3-qo’zg’aluvchan kontakt;  
4,  6-volfram  uchliklar;  5,  8-metall  to’siq 
(ekran)lar;  7-  qo’zg’almas  kontaktlar;  10, 
12-po’lat flaneslar; 11-shisha ballon 
 

---

 
83 
Ular  sig’im  toklarini  uzish  uchun  qoʻllaniladi,  (yuqori  kuchlanishli  yuksiz 
liniyalar,  kondensatorlar  batareyalari).  Yuqori  kuchlanishli  uzgichlar  yaratish 
uchun  bir  necha  yoy  soʻndiruvchi  kameralar  ketma-ket  ulanadi.  Uziladigan  tokni 
koʻpaytirish  uchun  ham  magnitli  puflash  qoʻllanilib,  u  yoyning  kontaktlar  sirti 
boʻyicha tez aylanishiga olib keladi. 
 
4.6- rasm. 10-20 kV zamonaviy vakuumli uzgichlarning tashqi kurinishi 
 
Dunyo amaliyotida yuklamaning vakuum uzgichlari 500 kV va undan kichik 
kuchlanishli qurilmalarida qoʻllaniladi. 
Vakuum  uzgichlarining  kamchiligi  boʻlib,  uncha  katta  boʻlmagan  toklarni 
uzishi  va  kichik  induktiv  toklarni  uzishda  kommutatsion  oʻtakuchlanish  hosil 
boʻlishining  mumkinligi  (bunda  kamerada  yoyning  oʻchishi  tok  tabiiy  noldan 
oʻtganida shunday boʻladi).