Gidroekologiya

Kislotali muhit –  bu muhitda [H
+
] ionlarining konsentratsiyasi [OH
-
] ionlarining 
konsentratsiyasidan katta bo’ladi. 
l
mol
H
OH
H
7
10
]
[
]
[
]
[
−
+
−
+
>
>
 
Neytral muhit – bu muhitda [H
+
] va [OH
-
] ionlari konsentratsiyalari bir xil bo’lgan muhitdir. 

---

 
17 
l
mol
OH
H
7
10
]
[
]
[
−
−
+
=
=
 
Ishqoriy muhit –  bu muhitda [H
+
] ionlarining konsentratsiyasi [OH
-
] ionlarining 
konsentratsiyasidan kichik bo’ladi.  
l
mol
H
OH
H
7
10
]
[
]
[
]
[
−
+
−
+
<
<
 
Ammo, suvli eritmalarda muhitni xarakterlash uchun undagi vodorod yoki gidroksil 
ionlarining konsentratsiyalari qiymatlaridan foydalanmasdan vodorod ko’rsatkich pH deb 
nomlanadigan kattalikdan foydalaniladi. 
Eritmaning vodorod ko’rsatkichi (pH) ayni eritmadagi vodorod ionlarining 
konsentratsiyalarining manfiy o’nli logarifmiga son jihatdan tengdir. 
]
lg[
+
−
=
H
pH
 
Masalan, agar [H-] ionlarining konsentratsiyasi 
l
mol
H
2
10
]
[
−
+
=
  bo’lsa, u holda 
12
10
lg
12
=
=
−
pH
  va eritma muhiti kislotali bo’ladi, agar [H-] ionlarining konsentratsiyasi 
l
mol
H
12
10
]
[
−
+
=
  bo’lsa, u holda 
2
10
lg
2
=
=
−
pH
  va eritma muhiti ishqoriy bo’ladi. suvli 
eritmalarda pH qiymati 0 dan 14 gacha bo’lgan oraliqda bo’ladi. 
Eritma muhiti: 
Kislotali,  agar 
l
mol
H
7
10
]
[
−
+
>
, pH<7 va pH qiymati qanchalik kichik bo’lsa, eritma 
kislotaliligi shunchalik katta bo’ladi. 
Neytral, agar 
l
mol
OH
H
7
10
]
[
]
[
−
−
+
=
=
, pH=7. 
Ishqoriy,  agar 
l
mol
H
7
10
]
[
−
+
<
, pH>7 va pH qiymati qanchalik katta bo’lsa, eritmaning 
ishqoriyliligi shunchalik katta bo’ladi. 
[H
+
] ionlarining konsentratsiyasi bilan pH qiymati va eritma muhiti orasidagi bog’liqlik 
jadvalda keltirilgan. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Elektrolitlarning suvdagi eritmalaridagi va reaksiya muhitini sifatiy jihatdan indikatorlar 
yordamida aniqlanadi. 
Eritma pH bog’liq holda rangini qayta o’zgartiradigan moddalarga indikatorlar deyiladi. 
Amalda eng ko’p foydalaniladigan indikatorlar: 
1.  Lakmus – pH=5-8 intervallarda rangini o’zgartiradi; 
2.  Fenolftalein – pH=8,2-10 intervallarda rangini o’zgartiradi; 
10
0
 10
-1
 10
-2
 10
-3
 10
-4
 10
-5
 10
-6
 10
-7
 10
-8
 10
-9
 10
-10
 10
-11
 10
-12
 10
-13
 10
-14 
 
 
Kislotalikning ortishi 
 
 
 
Ishqoriylikning ortishi 
 
 
 
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 
 
 
 
 
pH neytral 
kuchli kislota  kuchsiz kislota     ishqoriy              kuchli ishqoriy 

---

 
18 
3.  Metil to’qsariq (metiloranj) – pH=3,1-4,4 intervallarda rangini o’zgartiradi. 
Indikatorlarning rangini o’zgartishi jadvalda ko’rsatilgan:  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Eritmalarning aniq pH qiymatlarini maxsus asboblar – pH metrlar yordamida o’lchanadi. 
Vodorod ko’rsatkich kimyoviy va bologik jarayonlarda katta ahmiyatga ega, chunki bu 
jarayonlar reaksiya muhitiga bog’liq holda har xil tezliklarda har xil yo’nalishlarda boradilar.Suv 
havzalarida yuqori darajada fotosintez jarayoni ketayotgan davrda pH ko’tarilishi mumkin, masalan, 
O’zbekistonda iflos suvlarni biologik yo’l bilan tozalaydigan hovuzlarda suvo’tlar va suvga botib 
o’suvchi o’simliklarni maksimal ko’paygan vaqtda pH = 9-10,5 ga ko’tariladi.Bunday vaqtda suvda 
karbonat angidrid mutloq yo’qoladi (o’simlik tomonidan qabul qilinadi) va muhit karbonatlar 
tomonidan ishqorlanadi.Vodorod ionlarining konsentrasiyasi gidrobiontlarning tarqalish chegaralari 
va ularni hayot faoliyatining xarakteriga ham ta’sir qiladi. Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, suvning 
faol reaksiyasi gidrobiontlarning tarqalishiga, ko’payishiga va rivojlanishiga ta’sir qiladigan 
ekologik omildir. 
pH   
 
                 0 1 2 3 4 5 6   7 8 9 10 11 12 13 14 
 
Eritma reaksiyasi 
           kislotali  neytral      ishqoriy 
 
Lakmus 
 
Fenolftalein 
 
Metiloranj 
 
 
 
 
 
 
   qizil 
binafsha      ko’k 
rangsiz                     qizil malina 
qizil to’q sariq sariq  

---

 
19