Gidroekologiya

 
Suvosti kemalari suv ichida qancha turadi? 
Suvosti kemlari xuddi nahang baliqlarga o’xshab suv tagida ancha uzoq muddat suzishi mumkin. Biroq 
bunday muddat payti kelib tugaydi va kema tashqariga qalqib chiqadi.
Kemaning suv ostiga cho’kishi kislorodning yetarli ekanligiga va ekipaj(xizmatchilar) ning miqdoriga 
bog’liq. Kema suv ostida harakatlangan paytlarda elektrodvigatel yordamida ishlaydi. Lekin o’z akkumulytorlarini 
zaryadlash elektr toki yig’ib olish uchun tez- tez suvdan tashqariga chiqib turadi. Bunday paytlarda u dizel dvigateli 
bilan ishlaydi. Shu bilan birga bunday cheklanishlarsiz ya’ni faqat atom energiyasi qurilmalari bilan ishlaydigan 
suvosti kemalari ham bor. Suv bosimi bosib qolmasligi uchun bunday kemalar odatda 150- 200 metr chuqurlikdan 
pastga ketmaydi. “Batiskof” deb atalagn boshqa bir suvosti sharoitlarida “mehnat qilishi” mumkin. Lekin uning 
vazifalari ham boshqachadir.
AQSHda birinchi atom suvosti kemasi 1955 yilda qurilgan “Natilus” kemasidir. Atigi 5 kilogramm yadro 
yonilg’isi bilan bu kema 530000 km masofani bosib o’ta oladi.
Rossiya floti dunyoda eng katta suv osti kemasiga ega. Bu kemaning uzunligi deyarli 170 metr, og’irligi esa 
25 tonnani tashkil etadi.
Havo yostiqli kema necha tonna yuk tashishi mumkin? 
Odatdagi kemalar suv sathiga gavdasi bilan tayanadi. Avtomabillar g’ildiraklari bilan yerga tiraladi. 
Yuqorida tilga olingan kemalar esa yerga ham suvga ham tayanmaydi. Havo to’ldirilgan yostiq ustiga joylashgan bu 
kemalar bamisoli suv ustida parvoz qilub yurganday tuyuladi. 
Darvoqe, bu kmeaning nomini inglizchadan tarjima qiladigan bo’lsak ham aynan “suv ustida parvoz 
qiluvchi” degan ma’noni anglatadi. Kema kuchli vetilyator bilan ta’minlangan bo’lib, ular kema tagidagi yostiqlarni 
havo bilan to’ldiradi. Xuddi mana shuning evaziga kema suvdan ko’tarilib turadi. Yelkasiga 40 tonna yuk yoki 100 
nafar yo’lovchini ko’tarib soatiga 100 km tezlik bilan harakatlanadigan shunday kemalar qurilgan.
Hozirgi kunda ular bemalol paromlarning o’rnini bosyapti. Lekin 150 tonna yuk ko’taradigan havo yostiqli 
kemalar loyihasi ham tayyorlanmoqda. Ular 200 dan 500 nafargacha odamni yoki 50 dona avtomashinani bemalol 
tashiy oladi. Bunday texnika dengiz to’lqinlariga bardoshli, ular sol- kemalalr o’rnini bosa oladi.
Havo yostiqli birinchi kema 1959 yili ingliz ixtirochisi Kristofer Kokkerell tomonidan yaratildi.