Geomexanika fanining asosiy tushunchalari

Geomexanika fani va uning mohiyati.
Geomexanika haqida gapirishdan oldin atrofimizdagi olam qonuniyatlari haqida, o‘ta keng qamroqli fikr yuritadigan fizika fanini eslab o‘tish lozim.
Fizika fani-tabiat hodisalarining umumiy konuniyatlari, matyeriyaning harakatlanish shakllari yoki o‘rganilayotgan jarayonlar nuqtai nazaridan mexanik harakatlar, issiqlik jarayonlari, elektromagnit xodisalar, gravitatsion xodisalar va boshqalar farqlanadi. SHunga muvofiq fizika fani klassik mexanika va yaxlit muhit mexanikasi, tyermodinamika, elektrodinamika, tortishish qonuni nazariyasi, Kvant mexanikasi va maydonnning Kvant nazariyasi va boshqalarga bo‘linadi.
SHu bilan birga doimiy ravishda fanni tadqiq qilinishi nuqtai nazaridan yangi fanlar ajralib chiqadi.
Ma’lumki, «Geomexanikani» umumiy mexanikaning bir qismi singari, umumiy fizikaning “tog‘ jinslari va jarayonlari ” bo‘limi sifatida qarash kyerak.
SHunday qilib, geomexanika haqidagi alohida fan sifatida qabul qilingan. SHu munosabat bilan yer haqidagi boshqa bir qator fanlar: geografiya geodeziya, geologiya va boshqalar bilan yaqin aloqada bo‘ladi. Ta’kidlash joizki geomexanika asosan geologiya, yanada aniqrog‘i – muhandislik geologiyasi bilan chambarchas bog‘liqdir.
Geomexanikada boshqa muxim fanlarning keng miqyosdagi usullari va natijalaridan foydalaniladi, shu jumladan birinchi navbatda matematikadan:
aniq matematik taxlillar, amaliy matematika, matematik modellashtirish va boshqalar. Tabiiy tadqiqotlar o‘tkazishda fizika va kimyo fanlari qonuniyatlaridan keng foydalaniladi.


Geomexanikaning masalalari va asosiy yo‘nalishlari.
Geomexanikaning fundamental va amaliy fanlar nuqtai nazaridan baholaydigan bo‘lsak, umumiy mexanika bo‘yicha “geomexanika” amaliy fanlarga, konchilik fanlari bo‘yicha esa fundamental fanlarga taaluqli hisoblanadi.
SHu tufayli geomexanika – inson faoliyati ta’sirida, xususan, konchilik ishlari ta’sirida hosil bo‘ladigan tabiiy va texnogen maydonlardagi kuchlarning kon texnik, ob’ekt va inshoatlar, tog‘ jins massivining mustahkamligi va deformatsiyasi, mustahkamlik haqidagi fandir.
Geomexanikaning asosiy muhandislik masalasi kon ishlarini bexatar olib borish va texnalogik jarayonlarning ishonchliligi va unumdorligini oshirish uchun tog‘ jinsi massividagi mexanik jarayonlarni boshqarishga muvofiq, qazish usullarini qo‘lash va ilmiy asoslashdir.
SHunga ko‘ra geomexanikada o‘rganiladigan asosiy jarayonlar uchta yirik guruhga ajratilgan:

• Tog‘ massivining kuchlanish-deformatsiyalanish holati, shakllanishi va uni kon lahimlari o‘tish natijasida o‘zgarishi;

  
  

• Dinamik jarayonlar va ularning tog‘ jinsi massivida hosil bo‘lishi;

  
  

• Tog‘ jinslarining siljishi, ularning turlicha ko‘rinishlarda sodir bo‘lishi.

  
  

Bu yerda mexanikaning umumiy strukturasi bilan taqqoslab ko‘rilmoqda. Jumladan, birinchi guruh-statik, ikkinchi guruh- dinamik va uchinchisi-kinematik ko‘rinishlarda namoyish qilingan.
Geomexanika- qizg‘in rivojlanuvchi fandir, u qamrab olgan jabhalar doimo kengayib boradi, masalalar ham murakkablanadi, ularni hal qiluvchi geomexanik usullar shunga moslashib boradi. SHu jumladan, geomexenikada eng “yosh” hisoblanadigan muammolardan, foydali qazilma konlarini qazib olish va yer osti inshoatlarini qurishda, turli masalalarni hal qilish uchun, hususan, atrof muhitga ekalogik ta’siri darajasini bahalash uchun tog‘ jins massivi holatini monitoringini doimiy tashkil qilish muammosi kiradi. Bu muammo o‘z echimini topish uchun faqatgina maxsus apparaturalar emas, balki prinsip jihatdan yangi ilmiy yondashishni talab qiladi.