Geologiya va geoinformatsion tizimlar fakulteti geologiya kafedrasi

Jahon okeanining biomahsuldorligi

Biomahsuldorlik suv ustunida yashovchi hayvonlar, suv o'simliklari va mikroorganizmlarning biomassasi bilan belgilanadi. Jahon okeanidagi umumiy biomassa 3,9 * 10 9 t dan oshadi.Ulardan 0,27 * 10 9 t ga yaqini shelflarda, 1,2 * 10 9 tonnasi marjon riflari va suv oʻtlari chakalakzorlarida, 1 tasi estuariylarda, 4 * 10 t. 9 t, ochiq okeanda esa 1 * 10 9 t.Jahon okeanida 6 mln t ga yaqin o’simlik moddalari asosan fitoplankton holida, 6 mln t ga yaqin zooplankton mavjud. Tropik hududlarda joylashgan sayoz suvlar va suv osti dengiz deltalari maksimal biomahsuldorlikka ega. Muhim biologik mahsuldorlik 200 m dan ortiq chuqurlikdan fosfatlar, nitratlar va boshqa tuzlar bilan boyitilgan suvni olib o'tadigan, okeanlar yuzasida suv osti oqimlari paydo bo'ladigan joylarga ega. Bu joylar ko'tarilish zonalari deb ataladi. Bunday oqimlar paydo bo'ladigan joylarda, masalan, Benguela ko'rfazida, Peru, Chili va Antarktida qirg'oqlari bo'ylab zooplankton rivojlanadi.

Okeanlarning ekologik vazifalari

Jahon okeani suv muhitining atmosfera, litosfera, kontinental oqimlar va uning kengliklarida yashovchi organizmlar bilan faol o'zaro ta'siri orqali juda xilma-xil va keng ekologik funktsiyalarni bajaradi. Atmosfera bilan o'zaro ta'sir qilish natijasida energiya va moddalar, xususan, kislorod va karbonat angidrid almashinuvi sodir bo'ladi. Okean tizimidagi eng kuchli kislorod almashinuvi mo''tadil kengliklarda sodir bo'ladi. Okeanlar unda yashovchi organizmlarga hayot beradi, ularga issiqlik va oziq-ovqat beradi. Bu juda keng ekotizimlarning har bir vakili (plankton, nekton va bentos) harorat, gidrodinamik rejimlar va ozuqa moddalarining mavjudligiga qarab rivojlanadi. Dengiz biotasining hayotiga bevosita ta'sir qilishning xarakterli misoli harorat omilidir. Ko'pgina dengiz organizmlarida ko'payish vaqti ma'lum harorat sharoitlari bilan chegaralanadi. Dengiz hayvonlarining hayotiga nafaqat yorug'lik mavjudligi, balki gidrostatik bosim ham bevosita ta'sir qiladi. Okean suvlarida u har 10 m chuqurlikda bir atmosferaga ko'payadi. Katta chuqurliklarda yashovchilarda ranglarning xilma-xilligi yo'qoladi, ular bir xil bo'ladi, skelet yupqalanadi va ma'lum bir chuqurlikdan (4500 m dan chuqurroq) kalkerli qobiqli shakllar butunlay yo'qoladi, ular kremniy yoki oksijenli organizmlar bilan almashtiriladi. organik skelet. Yuzaki va chuqur oqimlar dengiz biotasining hayoti va tarqalishiga kuchli ta'sir qiladi. Jahon okeani suvlarining dinamikasi Jahon okeanining ekologik funktsiyasining tarkibiy qismlaridan biridir.
Yuzaki va chuqur oqimlarning faolligi har xil harorat rejimlari va sirt va pastki haroratlarning taqsimlanish tabiati, sho'rlanish, zichlik va gidrostatik bosim bilan bog'liq. Zilzilalar, tsunamilar, bo'ronlar va suvning kuchli to'lqinlari harakati bilan birga qirg'oqbo'yi hududlarini keng tarqalgan dengiz aşınmasına olib keladi. Suv osti gravitatsion jarayonlari, shuningdek, suv ostidagi vulqon faolligi suv osti gidrodinamiği bilan birgalikda Jahon okeanining pastki relefini tashkil qiladi. Jahon okeanining resurs roli katta. O'z-o'zidan dengiz suvi, sho'rlanish darajasidan qat'i nazar, tabiiy xom ashyo hisoblanadi turli shakllar insoniyat tomonidan qo'llaniladi.
Okeanlar issiqlik akkumulyatorining bir turidir. Sekin-asta qizib, asta-sekin issiqlikni chiqaradi va shuning uchun ma'lumki, atmosfera, biosfera, kriosfera va litosferani o'z ichiga olgan iqlim hosil qiluvchi tizimning eng muhim tarkibiy qismidir. Jahon okeanining kinetik va issiqlik energiyasining bir qismi asosan foydalanish uchun mavjud iqtisodiy faoliyat odamlarning. Kinematik energiya to'lqinlar, to'lqinlar va oqimlarga ega; dengiz oqimlari, suvlarning vertikal siljishlari (ko'tarilishlar). Ular energiya manbalarini tashkil qiladi va shuning uchun Jahon okeani insoniyat tomonidan asta-sekin o'zlashtirilayotgan energiya bazasidir.
To'lqinlar energiyasidan foydalanish boshlandi va to'lqinlar va dengizda suzishdan foydalanishga harakat qilindi. Qurg'oqchil hududlarda joylashgan va chuchuk suv tanqisligini boshdan kechirayotgan bir qator qirg'oqbo'yi davlatlari dengiz suvini tuzsizlantirishga katta umid bog'lashmoqda. Mavjud tuzsizlantirish zavodlari energiya talab qiladi va shuning uchun ular ishlashi uchun atom elektr stantsiyalarida elektr energiyasini oladilar. Dengiz suvini tuzsizlantirish texnologiyalari ancha qimmat. Dunyo okeanlari global yashash muhitidir.Dengiz suv organizmlari yer yuzidan to eng chuqur chuqurlikgacha yashaydi. Organizmlar nafaqat suv ustunida, balki dengiz va okeanlarda ham yashaydi. Ularning barchasi biologik resurslarni ifodalaydi.Lekin insoniyat okeanning organik dunyosining kichik bir qismidangina foydalanadi. Jahon okeanining biologik resurslari - bu hozirgi vaqtda ishlab chiqarilishi iqtisodiy jihatdan oqlangan dengiz hayotining bir nechta guruhlari. Bularga baliqlar, dengiz umurtqasizlari (ikki pallalilar, bosh oyoqlilar va qorin oyoqlilar, qisqichbaqasimonlar va echinodermlar), dengiz sutemizuvchilari (kitsimonlar va pinnipedlar) va suv o'tlari kiradi. Jahon okeanining shelf zonasidan tubsiz chuqurlikgacha bo‘lgan ko‘pgina hududlarida turli xil minerallar mavjud. Jahon okeanining mineral resurslariga quruqlikning qirg'oq chizig'ida, tubida va Jahon okeanining tubi ostidagi er osti qatlamlarida uchraydigan qattiq, suyuq va gazsimon minerallar kiradi. Ular turli geodinamik va fiziografik sharoitlarda vujudga kelgan. Ulardan asosiylari titan-magnetit, tsirkoniy, monazit, kassiterit, tabiiy oltin, platina, xromit, kumush, olmosning qirg'oq bo'yidagi plasterlari, fosforitlar, oltingugurt, neft va gaz konlari, ferromarganets tugunlaridir.
Jahon okeani yuzasining atmosfera kabi mobil qobiq bilan o'zaro ta'siri ob-havo hodisalarining paydo bo'lishiga olib keladi. Siklonlar okeanlar ustida tug'iladi, ular namlikni qit'alarga olib boradi. Tug'ilgan joyiga ko'ra siklonlar tropik va ekstratropik kengliklarning siklonlariga bo'linadi. Eng harakatchanlari tropik siklonlar bo'lib, ular ko'pincha keng hududlarni qamrab olgan og'ir tabiiy ofatlarning manbalariga aylanadi. Bularga tayfun va bo'ronlar kiradi. Jahon okeani oʻzining fizik-geografik xususiyatlari, suvlarning mineral tarkibi hamda harorat va havo namligining bir xil taqsimlanishi tufayli rekreatsion rol oʻynaydi. Ba'zi ionlarning yuqori miqdori tufayli kimyoviy tarkibi bo'yicha qon plazmasi tarkibiga yaqin bo'lgan dengiz suvi muhim terapevtik rol o'ynaydi. Balneologik va mikromineral fazilatlari tufayli dengiz zonalari odamlarning dam olishlari va davolanishlari uchun ajoyib joy bo'lib xizmat qiladi.