Geografiyasi

Qishloq  xo’jaligi  va  ekologik  muammolar.  Dehqonchilik  va 
chorvachilikning ming yillar davomida rivojlanishi atrof-muhitga sezilarli ta’sirini 
o’tkazgan  va  madaniy  landshaftlarni  yuzaga  keltirgan.  Ayniqsa,  o’t-dalali 
dehqonchilik  tizimi  ko’plab  o’rmonlarning  Yevropada  qirqib  yuborilishiga  olib 
kelgan bo’lsa, bugungi kunda ham Osiyo, Afrika va Lotin Amerikasida bu jarayon 
takrorlanishiga  tuproq  ustki  qatlamining  ochilib  qolishiga  (tropik  yog’inlar 
natijasida  yuvilib  ketilishiga),  errozion-jarayonlarning  kuchayishiga  olib 
kelmoqda. Yaylov chorvachiligining rivojlanishi unumdor o’tloq va yaylovlarning 
mahsuldorligini  pasayishiga,  tuproq  ustki  qoplamining  ochilib  qolishi  va  shamol 
eroziyasi  oqibatida  adir  va  yarim  adir  mintaqalarda  cho’llanish  jarayonining 
kuchayishiga ta’sir etmoqda. 
 XX  asrning  ikkinchi  yarmidan  ITIning  qishloq  xo’jaligi  ishlab  chiqarishiga 
ta’siri  natijasida  intensiv  rivojlanish  jarayoni  boshlandi.  Qishloq  xo’jaligi  ishlab 
chiqarishida  kimyolashtirish  jarayoni  oqibatida  (o’simliklarni  kimyoviy  himoya 
qilish  vositalari-pestitsidlar,  mineral  o’g’itlar,  veterinariya  pestitsidlari  va  boshq.) 

---

215 
 
tuproq,  havo  va  suv  resurslari  jiddiy  zaharlanmoqda  hamda  tuzatib  bo’lmas 
oqibatlarini yuzaga keltirmoqda. 
 Bugungi  kunda  dunyo  mamlakatlarda  100  ming.t.  turli  xil  kimyoviy 
preparatlar  qo’llanilmoqda,  100  mln.t.  ortiq  mineral  o’g’itlar  (fosforli,  kaliyli, 
azotli), va 2-3 mln.t. zaharli ximikatlar ishlatilmoqda. 
 Keyingi  yillarda  iqtisodiy  rivojlangan  mamlakatlar  qishloq  xo’jaligida 
zaharli  kimyoviy  vositalardan  foydalanishni  taqiqlanishi  oqibatida  ko’proq 
biologik usullar keng yoyilmoqda. Biologik usul atrof-muhit uchun xavfsiz bo’lib, 
zarar keltirmaydi. Ayniqsa, biologik usullar-bog’dorchilik-uzumchilik, sabzavot va 
poliz  yetishtirishda  qo’llanilmoqda  hamda  bu  ekologik  «sof»  mahsulotlar  narxi 
yuqoriligi bilan ajralib turadi. 
 Shunga qaramay, hanuz dunyo mamlakatlarida qishloq xo’jaligi ekinlaridan 
yuqori  hosil  olish  va  chorvachilik  mahsuldorligini  oshirish  maqsadida  mineral 
o’g’itlar,  pestitsidlar,  turli  kimyoviy  moddalar  keng  qo’llanilmoqda,  buning 
oqibatida yiliga to’liq bo’lmagan ma’lumotlarga qaraganda, 400 mingdan - 2 mln. 
ga  qadar  odamlar  zaharlanmoqdaki,  buning  asosiy  qismi  rivojlanayotgan 
mamlakatlar qishloq aholisi hissasiga to’g’ri keladi. 
Yaqin  istiqbolda,  qishloq  xo’jaligida  ilg’or  biotexnologiya,  gen  injineriyasi 
yutuqlarini qo’llash yuzaga kelgan ekologik muammolarning yumshatish imkonini 
berishi mumkin.