Geografiyaǵa kirisiw

GEOGRAFIYAǴA KIRISIW
Geografiyani uyreniwdi baslag`an student mekteptegi geografiya haqqinda oylag`anlarin o`zgertiw kerek, ha`mde bul pa`nnin` quramali ha`m qiziqli ekenligin tu`sinip jetiwi kerek. Ekspeditsiyag`a qatnasqan menen, quramali apparaturalar kosmik snimkalardi oqiytug`in qa`nige bolg`an menen yamasa jan`a karta du`zgen menen de bul bilimler jetispeydi. Fakultetlerdi jiynaw ha`m olardi analizlew, olardan juwmaq shig`ara biliw kerek.
Ha`zirgi zaman geografiyasinin` fenomenligi sodan ibarat, ol ta`biyat (ta`biygiy geografiya) ha`m ja`miyet (SEG) nizamliqlarin territorial aspekte u`yrenedi. Ta`biygiy geografiya ta`biygiy komponentlerdi ha`m ta`biygiy komplekslerdi u`yrense EG-ekonom-geografiyaliq tarmaqlardi yag`niy xojaliq geografiyasi, xaliqlar geografiyasi h.t.b.
FG ha`m EG eki ta`repke qarap tartatug`in edi, ha`zirgi waqitta du`nyadag`i ekologiyaliq jag`daydin`` keskinlesiwi menen bul eki tarmaqtin` jaqinlasiwina alip keldi.
Ta`biygiy geograflar ta`biygiy komplekslerdin`` adam ta`sirinde turaqlilig`in, olardin`` o`z-o`zin basqariwin, funktsiyasin u`yrense, Eg resurs bag`darlarin u`yrenedi. Sonin` ushinda ha`zirgi zaman geografiyasinda bir qansha kompleksli ilim payda bolmaqta, Geoekologiya, meditsinaliq geografiya, meliorativ geografiya h.t.b.
Geografiya pa`ninin` o`zgesheligi
Adam iyelegen barliq bilimlerdi ekige bo`liwge boladi ku`ndeliqli ha`m ilimiy.
Ilimiy bilimler sistemasinda geografiya biliminin` o`z orni bar. Biz mektep kursinan bilemiz geografiya bul jer u`sti, ma`mleketler, xaliqlar haqqinda ekenligin. Biraq geograflar jer qabindag`i quramali territorial sistemalardi u`yrenedi. Bul sistemalar boliwi mu`mkin ta`biygiy (ta`biygiy kompleksler) Sotsialliq ha`m ta`biygiy –ja`miyetliq. Bunnan basqa geograf bul sistemalardin`` qalay payda bolg`anin, ha`zirgi waqittag`i jag`dayi, keleshekte qanday bolatug`inlig`in biliw kerek. Barliq geosistemalar bir biri menen tig`iz baylanista, misali: klimat, ta`biyat ha`m xojaliq, qorshag`an ortaliq, qalalar. Ayrim komponenlerinin` arasindag`i baylanisliqlar haqqinda bilim-bul geografiyaliq bilim bolip esaplanadi.
Geografiyaliq pikirlew-bul ken`isliq nizamliqlarin analiz etiw, tariyxiy metodlar tiykarinda geosistemalar arasindag`i baylanis yaki ayrim komponentler arasindag`i baylanislardi ornatiw menen birge du`nyanin` ha`zirgi zaman geografiyaliq kartinasina baha beriw.
Ilimiy jaqtan ko`re biliw - bul ilimpazdin`` uqiplig`i. Geograf ilimpaz ha`r qiyli materiallar menen paydalang`an jag`dayda jer betindegi ta`biattin` ha`m xojaliqtin` o`zgerisin aldin` ayta biliw kerek.
O`tmishtegi geograflar jerlerdi ha`m olardin`` ha`r qiylilig`in, materiklerdi, okeanlardi, biyik tawlardi, okean teren`liqlerin, ig`alli tropikaliq tog`ayliqlar, a`yyemgi xaliqlardin`` ma`deniyatin u`yrengen bolsa, ha`zirgi geograflar jer betinin` ko`plegen nizamliqlarin tu`sindiriwshi, zonalliq ha`m geografiyaliq qabiqtin` ritmikaliq protsesslerin, geosistemalardag`i energiya ha`m zat almasiwdi, kosmik ken`isliqtegi geosistemalardin`` baylanisin, ha`r qiyli ellerdin`` xojaliq rawajlaniw jollarin u`yrenedi. Solay etip geografiyaliq bilim ku`nnen –ku`nge rawajlanip baratir. Sonday-aq ha`zirgi ku`nde jer betinde payda bolip atirg`an ekologiyaliq jag`day geograflardin`` aldin`da jan`a waziypalardi qoydi. Solay etip orinnin` obrazin, xaliqlar, ta`biyat, xojaliq haqqindag`i mag`liwmatlar menen tek teren` arnawli bilimge iye geograf payda etiw mu`mkin.