Geografiya va tabiiy resurslar fakulteti

II-BOB. Globallashuv sharoitlarida sanoat ishlab chiqarish tuzilimini takmonlash imkoniyatlari va istiqbotlari.
2.1 O'zbekiston Respublikasining investitsiya muhiti va investitsiya qonunchiligini takomillashtirish
Siyosiy va ijtimoiy barqarorlik, iqtisodiy o‘sish dinamikasi, tashqi iqtisodiy sohani liberallashtirish darajasi, rivojlangan sanoat infratuzilmasining mavjudligi kabi mezonlardan foydalangan holda butun O‘zbekiston Respublikasining investitsion muhitini xalqaro standartlar bo‘yicha baholash; bank tizimi va telekommunikatsiya tizimi, nisbatan arzon malakali ishchi kuchi bozorining mavjudligi va hokazo... shuni aytish mumkinki, O'zbekiston deyarli barcha ko'rsatkichlar bo'yicha dunyoning aksariyat davlatlaridan past.
Ta'kidlash joizki, O'zbekistonda xorijiy investitsiyalarning mintaqaviy taqsimoti mamlakatdagi investitsiya muhiti bir xil emasligi va mintaqalararo sezilarli farqlarga ega ekanligini ko'rsatadi.
Muammo chet el kapitalining samarali oqimini rag'batlantirishdir. Shu munosabat bilan ikkita savol tug'iladi: birinchidan, qaysi sohalarda oqim cheklanishi kerak, ikkinchidan, uni birinchi navbatda qaysi tarmoqlar va qanday shakllarda jalb qilish kerak. Xorijiy kapital, ushbu tadqiqotning 1-bobida qayd etilganidek, xususiy xorijiy toʻgʻridan-toʻgʻri va portfel investitsiyalari shaklida, shuningdek, ssuda va ssudalar shaklida jalb etilishi mumkin. To'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar deganda, boshqaruvda investor ishtirok etadigan boshqa mamlakatlarda real aktivlarga (ishlab chiqarishga) kapital qo'yilmalarni tushunish odatiy holdir.
O‘zbekiston iqtisodiyotiga investitsiyalarni (ham xorijiy, ham milliy) jalb etish mamlakatdagi sarmoyaviy “ochlik”ni bartaraf etishning muhim vositasidir. Investitsion faollikni oshirishda investitsiyalarni notijorat risklardan sug‘urtalash alohida o‘rin tutadi.
Xususiy investitsiyalar (mahalliy va xorijiy) uchun muhim shart - bu potentsial investorlar ushbu qoidalar haqiqatda ularning faoliyatiga tatbiq etilishini tushunishlari va oldindan ko'rishlari mumkin bo'lgan tarzda tuzilgan doimiy va taniqli dogmalar va qoidalar to'plamidir. Uzluksiz islohotlar olib borilayotgan O‘zbekistonda huquqiy rejim beqaror.
Iqtisodiyotni barqarorlashtirish va investitsiya muhitini yaxshilash uchun mamlakatda sivilizatsiyalashgan bozor munosabatlarini rivojlantirish uchun ham umumiy shart-sharoitlarni yaratishga, ham xorijiy investitsiyalarni jalb qilish muammosini hal qilish bilan bog'liq bo'lgan aniq chora-tadbirlarni amalga oshirishga qaratilgan bir qator tub chora-tadbirlarni amalga oshirish zarur. .
Investitsiyalar hajmini oshirish bo'yicha chora-tadbirlar orasida quyidagilarni ta'kidlash kerak:
- xorijiy kapitalni olish tizimini, shu jumladan xorijiy kapitalni siyosiy va tijorat risklaridan sugʻurtalovchi davlat muassasalari, tijorat banklari va sugʻurta kompaniyalarining, shuningdek, loyihalarni tanlash va buyurtma berish bilan shugʻullanuvchi axborot-vositachilik markazlarining keng va raqobatbardosh tarmogʻini yaratish. O'zbekiston uchun dolzarb bo'lgan va ularni amalga oshirishdan manfaatdor bo'lgan investorlarni izlash va tezkor bitimlarni kalit taslim bilan amalga oshirish;
O‘zbekistonda investitsiya muhitini monitoring qilishning milliy tizimini yaratish;
milliy valyuta kursini mustahkamlash va uning toʻliq konvertatsiyasiga oʻtish dasturini ishlab chiqish va qabul qilish.
Yuqorida sanab o'tilgan chora-tadbirlar milliy va xorijiy investitsiyalarning kirib kelishiga yordam beradi, deb taxmin qilish kerak.
O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligining beqarorligi investorlar uchun katta muammo hisoblanadi.
Investitsiya qonunchiligining tahlili shuni ko'rsatadiki, investitsiyalarni huquqiy tartibga solish sohasida mamlakatimizda investitsiya faoliyatini amalga oshirish uchun maqbul shart-sharoitlarni ta'minlashi mumkin bo'lgan tubdan bozorga asoslangan yechimlarni kutish holati mavjud.
Quyidagilar samarali investitsiya faoliyatini ta’minlash uchun mamlakatimiz investitsiya qonunchiligi bazasini takomillashtirishning asosiy yo‘nalishlari hisoblanadi:
xorijiy investorlarga davlat kafolatlari tizimi faoliyatini tubdan qayta ko‘rib chiqish;
iqtisodiy faoliyatning noqulay va shaffof bo‘lmagan milliy rejimi xorijiy investorlarni samarali tarzda bozorlarda teng bo‘lmagan mavqega keltirishini va mahalliy investorlarning huquqlarini poymol etishini hisobga olgan holda mahalliy va xorijiy investorlar o‘rtasidagi tenglik tamoyilini qayta ko‘rib chiqish;
xorijiy investitsiyalarni tartibga solish sohasidagi munosabatlarni qonun hujjatlarida muvofiqlashtirish; xususiy investitsiyalarni davlat kafolatlari va rag‘batlantirish mezonlari, chegaralari va miqdorlari o‘rtasida aniq farqlanishi kerak;
turli darajadagi organlar, shu jumladan mahalliy davlat hokimiyati organlari o'rtasida bunday kafolatlar va imtiyozlar bo'yicha majburiyat va javobgarlikni taqsimlash;
davlat mulki ob'ektlarining qolgan muhim qismini xususiy shaxslar tomonidan yanada jadal tijorat aylanishiga jalb etish va tijorat maqsadlarida foydalanishni nazarda tutuvchi qonun hujjatlarini yaratish;
iqtisodiyotning qazib oluvchi tarmoqlariga to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalar oqimini faollashtirish maqsadida yer osti qonunchiligini yanada takomillashtirish;
milliy qonunchilikni xalqaro investitsiya va savdo tashkilotlarida ishtirok etish shartlariga moslashtirish: investisiyalarni kafolatlash va o‘zaro himoya qilish bo‘yicha ikki va ko‘p tomonlama bitimlar amaliyotini kengaytirish; O‘zbekistonning investitsiya nizolarini hal etishning barcha xalqaro mexanizmlariga qo‘shilishi.
Investitsiya jarayonining barcha jihatlarini tartibga soluvchi huquqiy normalarni yanada takomillashtirish O‘zbekiston Respublikasining JSTga kirish istiqbollarini hisobga olgan holda amalga oshirilishi kerak. Bu respublikaning jahonda rivojlangan xalqaro munosabatlarni huquqiy va ma’muriy tartibga solish amaliyotiga qo‘shilishi imkonini beradi. O‘zbekistonni jahon hamjamiyati bilan yaqinroq hamkorlik yo‘lida bunday ilgari surish O‘zbekistonning jahon bozorida tovar, kapital va xizmatlar harakatining amaldagi xalqaro qoidalariga qo‘shilishini anglatadi.
Demak, ikki tomonlama shartnomalar, qonunlar, me’yoriy-huquqiy hujjatlar va bitimlarda mustahkamlangan investorlar uchun qulay shart-sharoitlar yaratish va qo‘llab-quvvatlashdan maqsad O‘zbekiston Respublikasi va uning sheriklarining xorijiy investitsiyalarni huquqiy tartibga solish sohasidagi qo‘shma vazifasidir.
Keng ma’noda to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni rag‘batlantirish deganda ularni mamlakat iqtisodiyotiga keng jalb etish uchun eng qulay shart-sharoitlar, kafolatlar va imtiyozlar yaratish jarayonini tushunish mumkin. Hozirgi vaqtda bu vazifa asosiy vazifaga aylandi va uni hal qilishning yangicha yondashuv va mexanizmlarini ishlab chiqishni taqozo etmoqda. Buning uchun esa barcha bajarilgan ishlarni xolis va o‘z-o‘zini tanqidiy baholash kerak. Bu borada, birinchi navbatda, sarmoya kiritish uchun jiddiy qonunchilik bazasi yaratilganini alohida ta’kidlash lozim.
Bu xorijiy sarmoyadorlar uchun, agar ular kiritgan kapital respublika investitsiya dasturiga jalb qilingan bo‘lsa, ularni etti yil muddatga daromad solig‘idan ozod qilish kabi qulay shart-sharoitlarni yaratdi. Chet el investitsiyalari milliylashtirilmaydi va rekvizitsiya qilinmaydi. Agar respublikada investitsiyalar uchun shart-sharoitlarni yomonlashtiradigan qonunlar qabul qilinsa, yana 10 yil davomida xorijiy investitsiyalarga investitsiya kiritish vaqtida amalda bo‘lgan qonunlar amal qiladi. Umumiy sharoitlarning yaxshilanishi bir qator to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar bo'yicha imtiyozlar berish bilan birga bo'ldi: nizom fondlariga investitsiyalar (ularning ulushlari) ko'lamini oshirish bilan soliq stavkalari pasaytirildi; eksport mahsulotlarini sotish hajmi 30 foiz va undan ko‘proq oshgan taqdirda foydadan soliq to‘lash shartlari yengillashtirildi; sotishning umumiy hajmida korxonalarga imtiyozli soliq solish nazarda tutilgan; o'z kapitalini texnik qayta jihozlashga yo'naltirish; xorijdan olib kelingan mol-mulkni o'z ehtiyojlari uchun ishlatganda bojxona to'lovlari kamaytirildi va hokazo. Xolbekov K. Xorijiy investitsiyalar: huquqiy shakllanish - J. Bozor, pul va kredit, N 10,1999 y.
Biroq, respublikada qulay sarmoyaviy muhitni shakllantirishda ijobiy jihatlar bilan bir qatorda ma’lum qiyinchiliklar ham mavjud. Xususan, toʻgʻridan-toʻgʻri investitsiyalarni yaratishning sekinlashishi va yaratilgan, ayniqsa, kichik va oʻrta investitsiyalar faoliyatining toʻxtab qolishi sabablaridan biri xorijiy investitsiyalarni jalb qilishning oʻzini-oʻzi mexanizmining nomukammalligi, shuningdek, konvertatsiya qilish bilan bogʻliq muammolardir. daromad oladi. Jahon bankining O‘zbekistondagi vakolatxonasi rahbari janob Devis Pirs mamlakatimizdagi sarmoyaviy muhitni baholar ekan, quyidagilarni qayd etadi: kichik va o‘rta investorlar uchun ham qulay “mikroiqlim” sharoitlari, keyin ular uchun O‘zbekistonga kapital qo‘yish, undan samarali foydalanish va olingan foydani qaytarish uchun mavjud shart-sharoitlar MDHning bir qator boshqa mamlakatlaridagidek, hatto Markaziy Yevropadagi kabi jozibador emas. O‘ylaymanki, valyuta konvertatsiyasi bilan bog‘liq muammolarni nihoyat hal etish, tashqi savdo tizimini tubdan liberallashtirish va bank tizimini mustahkamlash, banklar o‘rtasida raqobatni rag‘batlantirish orqali vaziyatni sezilarli darajada yaxshilash mumkin... Iqtisodiyot o‘tish davridagi ikki davlat bo‘yicha ekspert tahlili o‘tkazildi. Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki tomonidan 1997 yil uchun O‘zbekistonda uzoq muddatli (keyingi 25 yil uchun) iqtisodiy o‘sish uchun qulay prognozlar berish imkonini berdi. Shu bilan birga, 11 ko'rsatkich bo'yicha hisoblangan bozor o'zgarishlari darajasining muntazam reytingi bir qator pozitsiyalarni aniqladi, bunda respublika ortda qolmoqda. Xususan, tashqi savdo va valyuta kursini tartibga solish sohasida eksport va importni liberallashtirish yetarli darajada emas; to'lov balansining joriy hisobining deyarli to'liq konvertatsiya qilinishiga qaramay, valyuta kursining ko'pligi (yoki ikkiligi) saqlanib qoladi; konvertatsiya rejimi etarlicha shaffof emas. O'rtacha darajadan pastda qonunchilik samaradorligi ko'rsatkichi hisoblanadi, chunki ba'zi normativ hujjatlar to'liq aniq emas va ularning bir-biriga zid bo'lgan holatlari mavjud. Bank tizimi sohasida banklarning moliyaviy ahvolini yaxshilash va bank nazorati mexanizmlarini yo‘lga qo‘yish, foiz stavkalarini to‘liq liberallashtirish, arzon qayta moliyalashtirishdan foydalanish uchun imtiyozlarni minimallashtirish, bank faoliyatini takomillashtirish dolzarb masala hisoblanadi. xususiy tadbirkorlik sub'ektlarini kreditlash ulushining ortishi hamda xususiy va xorijiy banklarning keng ishtiroki Xorijiy investitsiyalar agentligining investitsiya muhitini tahlil qilish bo'limi materiallari. Toshkent, 1998 yil.
Binobarin, to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni rag‘batlantirish moliyaviy-kredit, soliq vositalari va rag‘batlantirish vositalarini takomillashtirishga qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish, shuningdek, xorijiy investitsiyalarning normal ishlashini ta’minlaydigan bozor infratuzilmasini umumiy optimallashtirish kabi nomoliyaviy usullar bilan ta’minlanadi. poytaxt. Bularga quyidagilar kiradi: zarur ishlab chiqarish omillari, axborot, turli xil aloqa turlari, boshqaruv xizmatlari, transport, bank xizmatlarini takomillashtirish va boshqalar.
Demak, gap mamlakatimizda yaratilgan qulay sarmoyaviy muhitdan maksimal darajada foydalanish haqida ketmoqda. Kredit shartnomalarini tuzish yoki investitsiya loyihalarini amalga oshirishda defoltning yuzaga kelishi bilan bog'liq bir qator qiyinchiliklar, ya'ni tashqi qarzni to'lash bilan bog'liq muammolar aniqlanadi. Defoltlarning sababi xorijiy kredit liniyalari orqali barcha bosqichlarda xizmat ko'rsatuvchi investitsiya loyihalari harakatining real mexanizmlarining yo'qligi yoki nomukammalligidir.
Bunday holatlarning yuzaga kelishining oldini olish uchun kuzatish, rejalashtirish va nazorat qilish tizimi ishonchli statistik bazaga, shu jumladan milliy iqtisodiyotning barcha shakllari va tarmoqlarida tashqi daromadlar hajmini hisobga oladigan ko'rsatkichlarga ega bo'lishi zarur. Shuningdek, tayyorlanayotgan loyihalarning ahamiyati va asosliligiga qarab, kredit liniyalaridan foydalanishning maqsadga muvofiqligi masalasini chuqur o‘rgangan holda, xorijiy kreditorlarni tanlov asosida tanlashni joriy etish maqsadga muvofiqdir. Va buning uchun ular banklar va mustaqil ekspertlar tomonidan o'tkaziladigan batafsil dastlabki ekspertizadan o'tishi kerak.
Xususiylashtirish jarayoniga xorijiy portfel investitsiyalarini jalb qilish uchun ularni valyutaga konvertatsiya qilish tamoyillarini ishlab chiqish, shuningdek, xalqaro savdo uchun xususiylashtirilgan korxonalarning maxsus guruhlarini ajratish, qimmatli qog‘ozlarning birlamchi va ikkilamchi bozorlarini rivojlantirish zarur bo‘ladi, bu esa keng imkoniyatlar yaratadi. xorijiy investorlarning mulk huquqini olishlari uchun. Ushbu chora-tadbirlarning butun majmuasini amalga oshirish O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyotiga xorijiy investitsiyalarni jalb qilishga yordam beradi.