Geografiya va tabiiy resurslar fakulteti tabiiy geografiya kafedrasi

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O`RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI


MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI
O`ZBEKISTON MILLIY UNIVYERSITETI


GEOGRAFIYA VA TABIIY RESURSLAR FAKULTETI
TABIIY GEOGRAFIYA KAFEDRASI
4-KURS SIRTQI TALIM
GEOGRAFIYA YO’NALISHI TALABASI
_____________________________________________FANIDAN


MUSTAQIL ISHI
Qabul qildi: __________________
Bajardi: Boboxonov Erali


Toshkent-2022
O’zbekiston tabiiy sharoitini aholi yashash nuqtai nazaridan baholash (Qashqadaryo misolida)

Reja:

1.Aholi ehtiyojlari va turmush darajasiga ta’sir etuvchi omillar
2.Aholi turmush darajasi ko‘rsatkichlari va indikatorlari
3.Qashqadaryo aholisi turmush tarzi
O‘zbekistonda aholining moddiy, ma’naviy, ijtimoiy ehtiyojlari qondirilish darajasini ifodalaydigan "turmush darajasi" atamasi kengroq qo‘llaniladi. Bunday tavsif ko‘proq turmush darajasi statistikasini xarakterlaydi. Shu bilan birga turmush darajasi - ko‘plab omillar yig‘indisi ta’sirida bo‘lgan o‘zgaruvchan jarayondir. Turmush darajasi muntazam o‘zgarib turadigan turli ne’matlarga bo‘lgan ehtiyojlarning tarkibi va darajasi bilan, boshqa tomondan, ehtiyojni qondirish imkoniyatlari, tovarlar va xizmatlar bozoridagi holat, aholi daromadlari, mehnatkashlarning ish haqi bilan belgilanadi. Ammo ish haqi miqdori ham, turmush darajasi ham ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish sohalari samaradorligining ko‘lami, ilmiy-texnik taraqqiyot darajasi, aholining madaniy-ma’rifiy saviyasi va tarkibi, milliy xususiyatlar, siyosiy hokimiyatga bog‘liq.
70-80-yillarda "turmush tarzi" tushunchasi keng qo‘llanilgan. Bunda hayot faoliyatining sifat ko‘rsatkichlari "turmush tarzi", miqdor ko‘rsatkichlari esa "turmush darajasi" bilan ifodalangan. Shuningdek, aholining turmush darajasini xarakterlovchi boshqa atamalar va tushunchalar mavjud. Turmush darajasining eng mufassal talqini quyidagicha: turmush darajasi - bu jismoniy, ma’naviy va ijtimoiy ehtiyojlarning rivojlanish darajasi, qondirilganlik miqyosi va ularni qoniqtirish uchun yaratilgan imkoniyatlarni aks ettiruvchi kompleks ijtimoiy–iqtisodiy kategoriyadir. Bunday talqin turmush darajasining sifat va miqdor ko‘rsatkichlarini yanada to‘liqroq ifodalashga imkon yaratadi.
Turmush darajasi inson (aholi) hayot faoliyatining ma’lum bir qirrasi to‘g‘risida tasavvur beradigan ko‘rsatkichlar tizimi bilan belgilanadi. Turmush darajasi to‘g‘risida batafsil ma’lumot olish uchun aholi daromadlari va ehtiyojlari, iste’mol darajasi va tarkibi, uy-joy, mol-mulk, madaniy-maishiy buyumlar va boshqalar bilan ta’minlanganlik darajasini chuqur o‘rganish lozim.
Turmush darajasini ifodalovchi ko‘rsatkichlar turli-tuman bo‘lib, turmush darajasi kontseptsiyasi bilan uzviy bog‘liq. Ayrim muhim ko‘rsatkichlar jadvalda keltirilgan.

Turmush darajasining asosiy ko‘rsatkichlari

Hajmiy (absolyut)	Ulush (o‘rtacha)
Milliy daromad hajmi	Iste’mol fondining milliy daromaddagi ulushi
Aholining nominal daromadlari	Aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan real daromad
Ish haqi fondi	O‘rtacha va eng kam ish haqi
Tadbirkorlikdan olinadigan daromadlar	Aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan tadbirkorlikdan olinadigan o‘rtacha daromad