География ва табиий ресурслар факультети картография кафедраси

7. Кадастр карталари шартли белгилар тизимини ишлаб чиқиш.

5-расм. Шартли белгилар тизимини шакллантириш ва чоп этиш (экранга).
Харита керакли маьлумотлар шакллантирилгач уни шартли бегилар тизимини ишлаб чиқиш асосий иш бўлиб, у орқали харитадан фойдаланувчилар ҳудуд тўғрисида керакли маьлумотларни осон ўқиб ўз тушунчаларини хосил килиб олади ва шу билан бирга картограф бунга албатта алохида шуғулланиши керак. Харитада тасвирланган харқандай маьлумотлар унинг шартли белгилар (легендаси) да акс эттирилган бўлиши керак. Шу билан бирга энг кўп тез-тез учраб турадиган камчиликлар ёки хатоликлар харитада тасвирланган маьлумотлар шартли белгиларда чиқмай чиқмай қолиши албатта тез-тез учраб турадиган камчиликлардан биридир. Унда албатта номи, маркази, алоқа обьектлари, канал ва дарёлар, кўллар ва аҳоли пунктлари ва бошқа маьлумотлар харита шартли белгиларига чиқарилади. Харита шартли белгиларини чоп этиш учун дастур интерфейсидан insert буйруғи танланиб олинади (5-расм).

Insert буйруғи(5-расм):

Data frame-бу асосан қирқим (кесма) харитани жойлаштиришда
Title-харита номини ёзишда,
Text-ёзувли маьлумотларни жойлаштиришда,
Dynamic text-хар хил маьлумотлар харитага оид, муаллифи, вақт, сана, координата системалари ва бошқа бир қанча маьлумотларни автоматик чиқариш учун ишлатилади.
Neatline-харитага қўшимча рамкаларни ўрнатишда,
Legend-шартли белигаларни экранга чоп этишда,
North Arrow-шимол кўрсаткич белгиларини ўрнатишда,
Scale Bar-кўндаланг масштаб,
Scale Text-сўзли масштаб,
Picture-харитаг оид қўшимча маьлумотлар расмларни жойлаштириш,
Object-турли хил жадваллар, диагаммалар учун буйруқларидан фойдаланилади.

8. Кадастр карталар компоновкасини ишлаб чиқиш.
Компоновка – харитани, унда бериладиган маьлумотларни, рамкасини, масштаби, харита номини нашр қилиш варағи ўлчамидан келиб чиққан холда оптимал вариантда жойлаштириш ишлари хисобланади. Компоновкада харитада картографик тўрларни қўйиш, координаталар системасини жойлаштириш ишлари ҳам олиб борилади. Хар хил қўшимча маьлумотлар жадваллар, диаграммалар ва расмларни хам тўғри жойлаштира олиш харитани осон ва кўргазмали яхши чиқишида ёрдам бўлади. Компоновка жараёни умумий қилиб олганда техник жараён хисобланиб, бу жараён ҳам яхши тажрибани ўз ичига олади, ва картограф ўзининг ижодини тўғри ва аниқ жойлаштириш орқали фойдаланувчилар учун ажойиб яхлит асарни тақдим этган бўлиб хисобланади. Қоғоз ўлчамини принт буйруғи орқали шу ерда А0, А1, А2, А3, А4, А5 ва хакозо форматларни танлаш мумкин(6-расм).

6-расм. Харитани компоновка қилиш жараёни.
9. Кадастр карталарини нашир қилиш.

7-расм. Харитани чоп этиш нашр қилиш жараёни.

Харита компоновка жараёнидан корректорлик ва редакторлик ишлари якунидан кейин албатта уни нашр қилиш жараёни кечади. Дастурда панелда принт буйруғи(7-расм) орқали махсус маьлумотларни чоп этувчи қурилмалар билан харитани қоғозга чоп этиш мумкин.

Харита ўлчами албатта унинг мақсади, масштаби ва унинг эгаллаган майдонини хисобга олиб танланади ва харита нашрга тайёрланиб нашр қилинади.

Хулоса
Давлат кадастрлари картографияси албатта бугунги кунда кадастр ташкилотлари орқали жойда тўпланган, йиғилган ва қайта ишланган маьлумотлар орқали шу тўғрисида маьлум хариталарни ишлаб чиқиш жараёни уни лойихалаш ва тузиш, нашрга тайёрлаш ва нашр қилиш босқичларини тубдан ўрганиш ва амалда қўллаш, махсус билимлар ва кўникмаларни хосил қилиш, тажрибаларни орттириш бу асосий мақсадимиз хисобланади. Шу билан бирга хозирги кунда бу жараёнлар қандай кечябди, унга бўлган талаблар, фойдаланувчилар ва уларнинг мақсади ва шунга ўхшаш маьлумотлар билан узвий боғлиқлик холда хабардор бўлиб бориш, давлат кадастри картографияси тенденцияларини ўрганиш, уларни амалий кўллаш жараёнлари билан танишиш албатта яхши натижага эришишда катта ёрдам беради. Шу билан бирга технологик жараёнлар билан ишлаш хам буни ўз ичига олади.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати.

1. 
   Ўзбекистон Республикаси ер ресурслари , геодезия, картография ва давлат кадастри давлат қўмитаси “НОРМАТИВ –ҲУҚУҚИЙ ҲУЖЖАТЛАР ТЎПЛАМИ” 2 том. Тошкент – 2015.
   
2. 
   Ixlosov I.I., Rizayeva D.M. “Davlat kadastrlari asoslari”: O’quv qo’llanma. Toshkent-“NOSHIR”-2019.
   
3. 
   Сафаров Э.Ю., Пренов Ш.М., Алланазаров О.Р., Беканов К.К. Географик Ахборот тизими: Ўкув-услубий кўлланма. – Т.: Тошкент, 2020.