Geografiya va iqtisodiy bilim asoslari

3. O’zbekiston aholisining nikoh va oilaviy tarkibi. O’zbekistonda aholining oilaviy holatiga oid to’laroq statistik ma’lumotlar 1939 yilda o’tkazilgan aholi ro’yxati ma’lumotlaridan mavjuddir. Ushbu ma’lumotlar ko’rsatishicha, 1939 yili O’zbekiston aholisi 93,3 foizi oila bilan birga, qolgan 6,7 foizi esa oiladan alohida yashaganlar. Agar bu ko’rsatkichlarni 1989 yil o’tkazilgan aholi ro’yxati ma’lumotlari bilan solishtirilsa, respublika aholisining oilaviy tarkibida katta ijobiy o’zgarishlar bo’lgani ma’lum bo’ladi. Chunki, 1939-1989 yillarda aholining oila a’zosi bo’lib oila muxitida yashovchi qismi 2 foizga ko’paydi va jami aholining 95,3 foizini tashkil etdi. Yolg’iz yashovchi aholi salmog’i esa deyarli ikki martaga kamaydi. Ana shunday ijobiy o’zgarish O’zbekistonning shahar aholisida ham, qishloq aholisida ham kuzatiladi. Shuni alohida qayd etish lozimki, yolg’iz yashovchi kishilar salmog’i shahar aholisi tarkibida qishloq aholisiga qaraganda bir muncha yuqoridir.

Jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, respublika shahar aholisining 91,8 foizi oilada oila a’zosi bo’lib yashasa, qolgan 8,2 foizi esa oiladan alohida, yolg’iz holda yashovchilar tashkil etgan. Buning sababi eng avvalo shahar aholisining etnik tarkibiga bog’liqdir. 1989 yil aholi ro’yxati ma’lumotlariga qaraganda, respublika shahar aholisining 27,5 foizi rus, ukrain, belorus kabi Yevropa millalariga mansub halqlar tashkil etadi. Ma’lumki, rus, ukrain, belorus singari Yevropa millatlariga mansub xalqlarda, Boltiqbo’yi xalqlarida oiladan alohida yolg’iz holda yashash xollari ko’proq uchraydi. Bu albatta ushbu xalqlarning oila shakllanishidagi va rivojlanishidagi urf-odatlariga, oilada ota-ona, farzandlarga bo’lgan munosabatlariga bog’liqdir. Masalan, rus oilalarini olaylik. Oilada farzand voyaga etib oila qurgach, asosan ota-onasidan alohida mustaqil ravishda yashashga harakat etishadi.

Ko’pchilik rus oilalarida faqat 1-2 ta farzandlar bo’lgani tufayli, ota yoki ona yolg’iz qoladi. Yoki bo’lmasa farzandlar katta bo’lgach boshqa shaharlarga o’qish yoki ishlash maqsadida ota-ona uyidan butunlay ketib qolishi natijasida ham ota-ona, ota yoki ona yolg’iz qolish hollari ko’plab uchraydi. Undan tashqari, ko’plab rus oilalarida er-xotin nikohdan ajralib ketish natijasida ham yolg’iz yashovchi kishilar salmog’i yuqoridir.
7-jadval