Geografiya va geoaxborot tizimlari

6.Qadimgi Sharqda shaharlarning ilk ko‘rinishlari.

Qadimgi Yaqin Sharq hududida quyidagi sivilizatsiyalar mavjud boʻlgan:  Mesopotamiya (zamonaviy Iroq, Turkiyaning janubi-sharqi, janubi gʻarbiy  Eron  va shimoli-sharqiy Suriya), qadimgi Misr, qadimgi Eron (Elam, Midiya, Parfiya va Fors), Anadolu va Kichik Osiyo hamda Arman togʻlari (Turkiyaning Sharqiy Anadolu mintaqasi, Armaniston, shimoli-gʻarbiy Eron, janubiy Gruziya va gʻarbiy Ozarbayjon), Levant (zamonaviy Suriya, Livan,

Isroil, Falastin va Iordaniya), Kipr va Arabiston yarim oroli .
Qadimgi Yaqin Sharq tarixi miloddan avvalgi 4-ming yillikda Shumerning paydo boʻlishi bilan boshlanadi, ammo bu tarixning tugash sanasi har xil hisoblanadi. Qadimgi Yaqin Sharq tarixi atamasi eramizdan avvalgi VI asrda Ahamoniylar imperiyasi tomonidan, miloddan avvalgi IV asrda Makedoniya imperiyasi tomonidan bosib olingunga qadar yoki milodiy VII asrda musulmonlar tomonidan bosib olingangacha mintaqadagi bronza va temir davrini qamrab oladi.
Qadimgi Yaqin Sharq  jahon sivilizatsiya beshiklaridan biri hisoblanadi. Aynan shu yerda yil davomida intensiv qishloq xoʻjaligi birinchi marta amalga oshirildi. Bu esa birinchi zich shahar aholi punktlarining paydo boʻlishiga va ijtimoiy tabaqalanish, markazlashgan hukumat va imperiyalar, uyushgan din va uyushgan urush kabi koʻplab tanish sivilizatsiya institutlarining rivojlanishiga olib keldi. Shuningdek, u birinchi yozuv tizimi, birinchi alifbo (abjad), tarixdagi birinchi pul birligi va qonun kodekslarining yaratilishi, astronomiya va matematika asoslari qoʻygan dastlabki yutuqlar va gʻildirak ixtirosini koʻrdi.
Bu davr mobaynida davlatlar tobora koʻpayib bordi, toki mintaqa turli madaniyatlarni bosib olgan militaristik imperiyalar tomonidan nazorat qilinmaguncha.
„Qadimgi Yaqin Sharq“ iborasi XIX asrda Yaqin Sharq va Uzoq Sharq oʻrtasidagi Britaniya imperiyasini qiziqtiradigan global hududlar sifatidagi farqni bildiradi. Bu farq Qrim urushi davrida boshlangan. Sharqning bu ikki muddat oʻrtasidagi soʻnggi yirik eksklyuziv boʻlinishi XIX asr oxiridagi diplomatiyada, 1894-1896-yillarda Usmonli imperiyasi tomonidan armanlar va ossuriyaliklarning 
Hamidiy qirgʻinlari va 1894-1895-yillardagi Birinchi Xitoy-Yapon urushi bilan sodir boʻldi. Bu hududlar Britaniya imperiyasining davlat arboblari va maslahatchilari tomonidan „Yaqin Sharq“ va „Uzoq Sharq“ deb taʼriflangan.
Yaqin Sharq deganda Usmonli imperiyasi yerlarini nazarda tutilganligi sababli, bu imperiya qulagandan soʻng, diplomatiyada Yaqin Sharqdan foydalanish Yaqin Sharq foydasiga sezilarli darajada kamaydi. Ayni paytda, qadimgi Yaqin Sharq ajralib turardi. Usmonlilarning Yaqin Sharqdagi hukmronligi Venadan (shimolda) Arabiston yarim orolining uchigacha (janubda), Misrdan (gʻarbda) Iroq chegaralarigacha (sharqda) boʻlgan. XIX asr arxeologlari hech qachon Usmonlilar hukmronligi ostida boʻlmagan Eronni oʻz taʼrifiga qoʻshdilar, lekin ular butun Yevropani va umuman, imperiya tarkibida boʻlgan Misrni istisno qildilar.
Dastlabki manzilgohlar Eronda juda qadimdan paydo boigan. Markaziy Erondagi Tepai Setalk manzilgohida turar joylar paxsadan (mil. av. 5-ming yillik) ishlanganligi hamda ko‘p xonali xonadonlar xom gishtdan (mil. av. 4-ming yillik) qurilganligi m aium . G ‘arbiy Erondagi Tali Barzu manzilgohi ham mil. av. 5-ming yillikka mansubdir.
Elam davrida (m il av. 3 -2 ming yilliklar) bir qancha shahar-davlatlar boigan. Ular qatorida poytaxti Suza (Shushan) boigan Suziyona, Anshan (Anzan), Simashkinni ajra tish lozim. Elam Old Osiyo bilan mustahkam (chambarchas) bog‘liq bo‘lib, shaharlarida zikkuratlar katta mavqega ega boigan. Choga Zambil (hozirgi Dur-Untosh) mil. av. XI11—VII asrlar davomida hayot kechirgan. Tashqi shahar devorining uzunligi 4 km atrofida edi. Shaharning sharqiy qismida saroy (70x54 m) boigan. Ichki shahar (muqaddas daha) devorining uzunligi esa 1,5 km dan ortiq edi. Ichki shaharning zikkurati (105,2x105,2 m) besh pog‘onali (yarusli) boiib, uning dastlabki balandligi 53 m ni tashkil etgan: SHaharning mazkur qismida ibodatxonalar guruhi ham qurilgan edi.
Eron janubidagi Gur (hozirgi Feruzobod) shahari 224 vilda tarxi doira shaklida Ьафо bo‘lgan. Shahar o‘rtasini ikki konsentrik qo‘rg‘on devor o‘rab olgan. Markazda hajmi c)\9x33 m bo‘lgan olov minorasi bo'lgan edi. Shahaming atrofida Ardasherga va boshqa shaxslarga tegishli saroylar qad ko‘targan. Eronning shimoli-sharqida (Xurosonda) III asrda barpo etilgan Nishopur shahari ham to‘g‘ri to‘rtburchak tarxga ega bo‘lgan (Shaharda keyinchalik Umar Xayyom maqbarasi paydo bo‘lgan). Mamlakat g‘arbidagi Dizful shaharidagi ko‘prik-to‘g‘on Rim asirlari tomonidan toshdan, 22 ravoqli qilib qurilgan edi. Uzunligi 400 m atrofida bo‘lgan.