Geografiya va geoaxborot tizimlari

1.Shaharlarning yuzaga kelishida qishloq xo‘jaligi o‘rni.

Shahar va qishloq aholi punktlarining ko‘kalamzorlar tizimi foydalanishi va ularning qaysi maqsadlarga mo‘ljallanganiga qarab 3 yirik guruhga bo‘linadi: umumiy foydalanishga mo'ljallangan, foydalanishi cheklangan va maxsus maqsadlarga m o'ljallangan ko'kalamzorlar.

Umumiy foydalanishga moijallangan ko‘kalamzorlarga umumshahar va tuman markazlarining parklari, qishloq bogMari, xiyo bonlar, skverlar, bulvarlar, shahar maydonlari hamda ko‘chalarining ko‘kalamzor hududlari va piyodalar ko‘chalaridagi ko‘kalamzorlar kiradi.
Foydalanishi cheklangan ko‘kalamzorlarga turarjoylar hududlari, sanoat va ishlab chiqarish komplekslarida joylashgan ko‘kalamzor hududlar kiradi. Bularga qishloq turaijoy kvartallari va turaijoy oldi uchastkalari, maktablar, bolalar bog‘chalari, shifoxonalar, kollejlar, sport komplekslari, sog‘lomlashtirish muassasalari hamda korxonalar va jamoat tashkilotlari hududlaridagi ko‘kalamzorlar kiradi.
Maxsus maqsadlarga moMjallangan ko‘kalamzorlarga esa ko‘cha va transport magistrallari bo‘ylab ekilgan ko‘kalamlar, sanitariyahimoya va suv havzalarini muhofaza qilish zonalari, stadionlar, o‘rmon xo‘jaliklari, qabristonlar, gul va ko‘chatlar yetishtiruvchi xo‘jaliklarning ko‘kalamlari kiradi. Aytib o‘tilgan ko‘kalamzorlar shahar va qishloqlar hududida muayyan bir tartibda joylashib, zamonaviy shahar va qishloq ko‘kalamzorlarning yaxlit tizimini tashkil qiladi.
Ko‘kalamzorlar tizimining boshlang‘ich elementi sifatida qishloq kvartallaridagi mavjud turarjoy guruhlarining hovli bogiarini yoki mahallalar markazlari qoshidagi bog‘ni ko‘rsatish mumkin. Agar yana ham ichkariroq kirib borilsa, xususiy uy-joylarning hovli bog‘larini eng boshlang‘ich ko‘kalamzor element tarzida ko‘rsatish mumkin.
Qishloq ko‘kalamzorlar tizimining eng yirik zvenosi bu, albatta, umumiy qishloq markaziy parki va qishloq sport parkidir. Qishloq ko‘kalamzorlari tizimining elementlariga yuqoridagilardan tashqari yana tum an markazi shaharchasining maydonlari, xiyobonlar, skverlar, bulvarlar, ko‘kalamzor piyoda yo‘llar va sohillar bo‘ylab joylashgan bog‘lar ham kiradi. Bu ko‘kalamzor elementlarning bo‘lish-boim asligi shaharning katta-kichikligi va strukturaviy tuzilishga ko‘p jihatdan bog‘liqdir.
Ko‘kalamzorlar tizimining hajmiy tuzilishi va tashqi ko‘rinishiga qarab ularni shartli ravishda ochiq hamda yopiq yashil ko‘kalamzor muhitlarga boMish mumkin. Ochiq yashil ko'kalamzor muhitlarga manzaraviy parterlar, gulzorlar, maysazorlar va ochiq xiyobonlar, suv havzalari kirsa, yopiq yashil muhitga yopiq xiyobonlar, daraxt va baland butalardan tuzilgan yashil gurulilar, massivlar, o ‘rm onzorlar kiradi. Yopiq yashil ko‘kalamzor muhit — bu daraxtzorlar ichidagi maysazorlar, yo‘laklar, xiyobonlardan va, asosan, soya hamda salqin muhitlardan tashkil topadi. Bunday ko'kalam zor m uhitda osm on deyarli ko‘rinm aydi, ham m a joy soya-salqin bo'ladi. Ochiq yashil muhit esa buning aksi, unda soya bo'lmaydi, m uhitga quyosh nuri tushadi, muhitdagi barcha landshaft elementlari va osmon ko‘rinadi.