Geografiya va ekologiya fakulteti

Reja

1. 
   EKOTURISTIK MARSHRUTLAR TUSHUNCHASI
   
2. 
   Ekologik turizm marshrutlarini ishlab chikish
   

«Marsh» suzi rus tilida yul ma’nosini anglatadi. SHu bilan birga «marsh» suzi - «yur» degan, «xarakatni boshla» - degan xam suzdir. Anikrogi «Mashrut» suzi esa aniklangan makonga xarakatlanish, yulga tushish ma’nosini beradi.
Marshrut suzi fakatgina turizm soxasida ishlatilibgina kolmasdan balki insonning muntazam ravishda ma’lum tomonga, anikrogi ma’lum geografik tomonga xarakatlanishini xam bildiradi.
Marshrutlarning uzok-yakinligiga karab inson xarakat vositasini tanlaydi. Masalan: Samarkanddan Jizzaxga boruvchi kishi avtomobil, avtobus yoki poezd transporta turlaridan birini tanlaydi. U Samarkanddan Jizzaxga samaolyotda borish uchun xarakat xam kilmaydi. CHunki Jizzaxga samolyotda borish marshrutining yukligini yaxshi biladi. Lekin, Jizzaxga Samarkanddan velosiped, matotsikl, arava, ot, eshak yoki tuya bilan xam borish mumkin. Bu insonning ilmiy-texnika tarakkiyoti davrigacha bulgan xarakatlanishda foydalanilgan transport turlaridir.
Inson xozirda Samarkanddan Jizzaxga borish uchun xarakatlanish vositalarining eng tezkoridan foydalanadi. Vaktdan foydalanish nuktai-nazaridan utmishdagi asosiy transport vositalaridan umuman foydalanmaydi.
SHuningdek, Jizzaxga zamonaviy transport vositalari bilan kiska muddatlarda etib borgan inson shaxar atroflaridagi toglarga chikmokchi bulsa, uz utmishidagi asosiy transport vositalari (ot, eshak, arava, tuya)dan foydalanishga majbur. Bu maxalliy transport vositalarining esa uz yuli - marshrutlari bor. Demak, insonning xarakatlanishi - vakt davomida tezlashib borib, sharoit buyicha sekinlashadi, marshrutlar esa deyatrli uzgarmasdan yoki texnik, kulaylik jixatdan uzgarishi mumkin ekan. Anikrogi, marshrutlar (yullar) insonning texnika yordamida yoki piyoda, yoki xayvonlar yordamida yuradigan, xarakatlanadigan yulidir.
Turistik marshrut deyilganda bu yuldan turist makomini olgan yakka inson yoki insonlar guruxi yuradigan, xarakatlanadigan, ma’lum bir makonga boradigan va kaytadigan yul tushuniladi. Turistik marshrutlarning nomlanishi turizm turlarining atalishi, nomlari bilan boglik buladi. Masalan: ekoturizm
30
marshrutlari, ovchilikni turizmi marshrutlari, tarixiy obidalar marshrutlari, milliy etnografik marshrutlar va xakozo...
Ekologik turizm marshrutlarini ishlab chikish tamoyillari
Turistik marshrutlar ishlab chikish kandaydir nazariyaga yoki biror-bir standart, kolipga buysunmaydi. Turistik marshrutlarga buysunadigan standartlar marshrutning texnik jixatlaridir. Xrzirgacha turistik marshrutlarni ishlab chikishning tamoyillari yaratilganki, turizm soxasida xar kanday marshrut ishlab chikishda asosan ana shu tamoyillar asos kilinib olinadi.
Bu tamoyillar kuyidagilardir:

1. 
   Jozibadorlik, betakrorlik, tamoyili.
   
2. 
   Imkoniyatlarning yaratilganligi tamoyili.
   
3. 
   Mazmundorlik tamoyili.
   
4. 
   Faoliyatlilik tamoyili.
   
5. 
   Kupkirralik, kupvariantlilik tamoyili.
   
6. 
   Kulaylik tamoyili.
   
7. 
   Axborotlanganlik tamoyili.
   

Marshrut ishlab chikish bu turni ishlab chikishdir. X,ar kanday turlar xam uta darajada puxta, xar tomonlama kulaylik imkoniyatlariga ega bulgan marshrutlar asosida amalga oshirilishini talab kiladi. Turistik marshrutlarning mukammal bulishi bu turistning erkin xarakat kilishini va turxizmatlariga bulgan talablarini uz vaktida kondiradi.

1. 
   Ekologik marshrutlarning jozibadorligi, betakrorlik tamoyili talablari xakida ta’riflashni batafsil keltirishga izox bu erda ortikchalik kilsa kerak. Ekoturizmning kelib chikishi xam xam insonning tabiatni soginish, xozirgi sivilizatsiya buxronlaridan (atmosferaning ifloslanishi, erlarning ishdan chikib borayotganligi, noyob usimlik va xayvonotning insondan uzoklashib borayotganligi, toza xavoning etishmayotganligi va xakozolar....) charchaganligidan, inson tabiatning toza xavoli tabiiy mintakalariga sayoxatni xoxlaganligidan kelib chikdi. Bu soxa marshrutlarini tuzganda tabiatdagi jozibadorlik - betakrorlikning uzi xam tabiiy mintakalarning uziga xos bulgan landshaftlari shu mintakada yashovchi xayvonlarga kizikish va kurishga intilish jixatlarini xisobga olish tuFri buladi.
   

Ekologik marshrutlar tuzishda jozibadorlik va betakrorlik kurinishlari Uzbekistondagi 5 ta tabiiy ekologik mintakada mavjud. SHuning uchun xam ekologik maskanlarga - resurslarga marshrut tuzishda, bu tamoyilni kullashning kutilgandan ziyoda bulgan imkoniyatlari bor. Eng muximi marshrut tavsifida ekologik resursdagi jozibador va betakror tabiiy kurinishlar birinchi navbatda rasmlar tasvirida berilishi lozim. Bu tipdagi marshrutlarni ishlab chikishda albatda noyob xayvonot turlarining rasmlari, ta’riflari marshrut ma’lumotlarida berilishi maksadli buladi.
SHuningdek, ekoturizm marshrutining mavzusidagi asosiy obektlar bilan kushimcha ob’ektlarni va marshrutdagi ekskursiya ob’ektlarini majmuali xolda xam reklamaga berish mumkin. Bu xolatda xar bir ob’ekt aloxida - aloxida ranglarda berilishi tushunarli va dikkat - e’tiborli buladi.


Tabiatning betakrorligi va jozibadorligi tamoyili.

2. 
   Imkoniyatning yaratilganligi tamoyilida ekoturizm resursiga marshrutlar ishlab chikish juda jiddiy masala. Bu tamoyilga amal kilib ekoturizm marshrutlarini ishlab chikishda kuyidagi imkoniyatlar bulishi talab kilinadi.
   

• 
  ekoturizm maskanlariga kirishning xukukiy-konuniy tartiblari yaratilganligi;
  
• 
  ekoturizm maskanida turistlar uchun maxsus marshrutlarning (sukmoklar, yullar, dam olish joylari) ishlab chikilganligi va xarakatdaligi;
  
• 
  ekoturizm maskanlarida turistlarga xizmatlar kursatish tizimlarining tashkil kilinganligi (dam olish, tunash, ovkatlanish, transport xizmati, kungil ochar uyinlar, kiska muddatli ekskursiyalar va xakozo .... ).
  

o
Xrzirgi vaktda Uzbekistonda Davlat muxofazasidagi tabiat landshaftlariga turistlar kiritilishining xukukiy - konuniy me’yorlari ishlab chikilmagan. Bu me’yorlar endi yaratilmokda. Demak, bu ekoturizm maskanalaridan ekoturizmda foydalanishning eng muxim imkoniyati yuk. SHuning uchun xam bu tamoyilning talablari (1,2,3) amalda bajariladigan ekoturizm resurslariga- ob’ektlariga turistik marshrutlar ishlab chikish zarur buladi.

3. 
   Mazmundorlik tamoyili uz talablari jixatidan jozibadorlik va betakrorlik tamoyiliga kushilib ketadi. Tabiatdagi betakrorlikni kurgan, uning guzal bagrida dam olgan, rang-barang usimliklar olami va xayvonot dunyosini kurgan turist ruxiy jixatdan xam jismoniy jixatdan xam turistik marshrutning mazmunli utganligini xis kiladi. Uning kayfiyati yaxshilanib uzida boy tasurotlar paydo bulganligini sezadi.
   

SHuning uchun xam ekoturizm marshrutlarini ishlab chikishda marshrut buylab uzgarayotgan tabiat elementlarigacha marshrut tuzuvchi e’tibor berishi lozim buladi. SHuningdek, marshrut yunalishida turizmning boshka resurs manzillari (ziyortagox joylar, tanikli insonlar kabri, mashxur kishilar nomi bilan boglik obidalar, tarixiy-madaniy me’moriy obidalar va boshk...) bulsa, albatda marshrutning ma’lumotlariga kiskacha ta’rif bilan kiritish foydali buladi.
Masalan, turist yoki turistik gurux Omonkuton voxasi marshrutni tanladi. Albatda turist yoki turistik gurux tezrok Omonkuton voxasiga shoshiladi. Endi agar marshrut ma’lumotlarida jozibadorlik - betakrorlik, imkoniyatlarning yaratilganligi tamoyili resurslari mavjud bulsa turist yoki turistik gurux marshrut yulidagi bu resurslarni kirishga kizikkanligidan albatda yoki kup xollarda kurish uchun tuxtaydi.
33
Bu xolatda mazmundorlik tamoyili xam ishga tushib marshrutdan kungil tulish konikish xislarini keltirib chikaradi. Bu natija esa marshrutni tashkil kilgan turistik firma obrusini oshiradi.

4. 
   Faoliyatlilik tamoyilida ekoturizm marshrutlarining xarakatlanish vaktlari, muddatlari tushuniladi. Fasllarimiz almashib turganligidan ekoturizm marshrutlarini tuzishda bu tamoyilga jiddiy e’tibor berish talab kilinadi. CHunki ekoturizmning muxim resurslari bulgan tog xududlaridagi ekoturizm resurslariga kishki marshrutlar ishlab chikishda turistlarning xayoti xavfsizliklarini ta’minlash masalasi birinchi navbatdagi uta jiddiy masaladir.
   

Toglardagi ekoturizm resurslariga etib borishda avtoyullarda muzlagan kor katlamlarining uzok muddatlarda erimasligi, baland dovonlardan xar kanday transport vositalarining chikaolmasligi, togdagi marshrut sukmoklarining kor bilan kumilib kolishi, kor kuchkilari turistlar xayotiga jiddiy xavf soladi. SHuning uchun xam tog xududlariga kish mavsumida ekoturizm marshrutlarini tashkil kilishda chegaralanish muddatlarini anik belgilash ekoturizmda jiddiy axamiyatga egadir. Tog xududlariga kech baxor faslidan to kech kuz mavsumlarigacha ekoturizm marshrutlarini tashkil kilish maksadli buladi.
Ekoturizm marshrutlarini Uzbekistondagi boshka tabiiy mintakalardagi ekologik maskanlarga ishlab chikilganda xam bu ekoturizm maskanlarida yil fasllaridagi iklimiy xususiyatlarni xisobga olish, tur marshrutning xarakatlanish xolatlarini anik bilish talab kilinadi.

5. 
   Kupkirralilik, kup variantlilik tamoyili buyicha ekoturizm marshrutlari kuyidagi variantlarga bulinadi.
   

1. 
   Fakat kuruklik buylab ekoturizm maskaniga borish.
   
2. 
   X,avo transporti yordamida ekoturizm maskaniga borish.
   
3. 
   Suv marshruti orkali ekoturizm maskaniga borish.
   
4. 
   Aralash transport vositalaridan foydalanib ekoturizm maskaniga borish.
   

TL w w s/ o
Kayd kilingan yunalishlar buyicha ekoturizm marshrutlarini ishlab chikish tushunarli. Bu ishlab chikarish tamoyilining kup variantligiga karab turist yoki turistik guruxning talabi, xoxish- istaklari buyicha ular xoxlagan ekoturizm marshrutlari bulishi
1 ’ »_/ W S/ W O W
mumkin. Bu marshrutlar tabiiy muxit-sharoit, yul-yulakay turli- tuman ob’ektlarini kurish imkoniyatlari bulganligidan kupkirralikga xam kiradi. SHu bilan birga ekoturizmning kupkirralilik tamoyili marshrut ekoturizmning asosiy ob’ektiga borguncha turizmning boshka resurslariga xam kirib utishni xam ta’minlaydi. Bu xakda ekoturizm marshrutlarini tuzishda mazmundorlik tamoyilini kullash kismida zarur talablar xakida izox berildi.

6. 
   Ekoturizm marshrutlarida kulaylilik tamoyilini kullash muxim axamiyat kasb etadi. Bu tamoyilda ekoturizm marshrutlarida kuyidagi kulaylilik manbalari yaratish lozim buladi:
   

1. 
   Transport va transport xillaridan foydalanishdagi kulaylilik.
   
2. 
   Marshrut davomida xizmatlarni kabul kilish kulayligi.
   
3. 
   Marshrut davomida dam olish, kungil ochar uyinlarga katnashish, ekskursiyalarga chikish, ovkatlanish yoki tunab kolishdagi kulayliklar.
   
4. 
   Marshrut davomida tibbiy yordamni olish kulayligi.
   

Marshrut davomida turist uchun minimum (termosda choy,
palatka, yotib dam olish uchun y^ma karovat, biroz kattik ovkat, katik, sharbatlar tuxum) va optimum (Mexmonxonada tunash, restoranda ovkatlanish, sport zalda mashk kilish, basseynda chumilish) kulayligi puxta ishlab chikilishi lozim.
7.Ekoturizm marshrutlarini ishlab chikishda axborotlanganlik tamoyilini kullash marshrutni uziga xos ravishda reklama kilish, turizm bozoriga kiritish xam xisoblanadi. Bu tamoyilda marshrut xakidagi barcha ma’lumotlar turist uchun muxayo kilinishi kerak - broshyura, jurnal, buklet, gazeta, radio, televedeniya. Turist marshrutda nimalarni kuradi, nimalar xakida ma’lumotlar eshitadi, kanday yuradi, kaysi kiyimlar kerak buladi, kanday transport vositalari taklif kilingan, kaysi xil ovkatlar ichimliklar tayyorlanadi, kanday dam oladi ovkatlanish tartibi kanday tashkil kilinadi va xakozolarga - xammasiga javob bulishi shart buladi.
Ekoturizm marshrutlarini ishlab chikish tamoyillaridagi talablarni urganib taxlil kilganimizda xar bir tamoyilning marshrutda muxim urni borligini anglaymiz. Bu tamoyillarni asos kilib olib ishlab chikilgan marshrut uzida marshrutning barcha talablarini majmuali ravishda mujassamlashtirgan buladi, ekomarshrutning reklamaligi kimmatini, axamiyatini oshiradi.

1. 
   Ekoturizm marshrutlaridagi xizmatlar
   

Ekoturizm marshrutlarini ishlab chikishning tamoyillari uz moxiyati jixatidan turistik marshrutlardagi xizmatlarni xam uz ichiga oladi. Ayniksa imkoniyatning yaratilganligi, kup variantlilik, kulaylilik va axborotlanganlik tamoyillarida marshrutlarda turistlar uchun kanday xizmatlar tashkil kilinishi va kursatilishining ayrim, umumiy nomlanishlariga tuxtaldik. Ekologik turizm marshrutlaridagi xizmatlar kuyidagi, aloxida- aloxida soxadagi xizmatlarni uz ichiga oladi:

1. 
   Transport xizmatlaridan marshrutda bulish davomida kuyidagi xolatlardan foydalanish mumkin:
   

a) Turistik firmaning xususiy transportlaridan foydalanish mumkin.
b) Boshka tashkilotlardan maxsus jixozlangan transport xillarini arendaga olish mumkin.
v) Turist maxalliy axolidan ot, eshak, tuya va aravalarni ijaraga olishi mumkin.
g) Turist uzining shaxsiy transportidan foydalanishi mumkin.
Ekoturizmning katta masofali marshrutlaridan foydalanganda albatda xozirda mavjud bulgan kuyidagi transport turlari turmarshrutning uziga tegishli kismini bajarib beradi:

1. 
   Aviatsiya transportlari (samolyot, vertolyot).
   
2. 
   Avtobus transportlari (kichik va katta xajmdagi avtobuslar, makroavtobuslar).
   
3. 
   Avtomobillar transporta (engil jiplar, arzon, kimmat, maxsus).
   
4. 
   Temir yul transportlari.
   
5. 
   Maxalliy axoli transportlari (ot, eshak, tuya, arava, bugu, it chanalari).
   
6. 
   Kombinatsiyalashgan transport xillari.
   
7. 
   Suv xavzalari transportlari (kater, kayk, kemalar, maxsus sollar).
   

2. 
   Turistlarni ovkatlantirish xizmatlari ekoturizm marshrutlarini ishlab chikishda jiddiy ma’suliyat va jiddiy xushyorlik talab kiladigan vazifalarga kiradi. Birinchidan, insoniyat xali tulik toptashga ulgurmagan, muxofaza kilinadigan betakror, guzal tabiat kuynida bulgan turistlar (xar kaysi kishi xam) xavo musoffaligi, kislorodning kupligidan ishtaxa ochilib tez-tez ovkatga chikgan (ayniksa chet ellik) turistlar sifatli taomlarni xush kurishadi.
   

SHuning uchun xam ekoturizm marshrutlarida jaxon turizmi andozalariga, talablariga javob beradigan ovkatlanish va ovkatlanishda xizmatlar kursatish tizimi tashkil kilinishi lozim buladi.
Jaxon andozalaridagi ovkatlanish xillari kuyidagilar:
a) tulik pansion - 3 marta ovkatlanish (nonushta, tushlik va kechki ovkat, choy yoki kofe breyk) ovkatlanish oraliklarida).
b) YArim pansion - 2 marta ovkatlanishi (nonushta - tushlik yoki tushlik-kechki ovkatlanish, bu ovkatlanish oraliklarida choy yoki kofe breyk).
v) Fakat nonushta
g) fakat tushlik.
d) fakat kechki ovkatlanish.
Kayd kilingan ovkatlanish davomida xizmatlar kursatish (ayniksa chet ellik turistlar uchun) shakllari kuyidagicha bulishi mumkin:

1. 
   SHved stoli - uz-uziga xizmatlar kursatish (ovkatlarning barcha xillari oshxonada (restoranda) tayyorlangan buladi, servis idishlarining barcha xillari etarlicha bulishi shart). SHved stolida turistlar uzlari xoxlagan ovkat va sharbatli ichimliklari va non maxsulotlarini keragicha olib ovkatlanadilar. Ovkatlangandan sung oshxona idishlari stol ustida koldiriladi.
   
2. 
   Tablgot - xamma turistlar uchun fakat bitta ovkatlanish «menyu»si tuziladi. (Bu usulda turistlarga ovkat xillarini tanlash xukuki berilmaydi.
   

Ekomarshrut davomida turistlarga xizmatlar kursatish xillari kuyidagilardan iborat bulishi mumkin:

1. 
   Dam olishni tashkil kilish xizmatlari marshrut davomida kiska muddatli dam olishda yigma stol-stullarning bulishi, kofe yoki choy tayyorlash, tunash - palatkalarda, y^ma karovatlar, kuchma teleradio vositalari, mexmonxonada).
   
2. 
   Marshrut davomida va marshrut oxirida - ekologik resurs maskanidagi xizmatlar (kiska muddatli va 1-2 kunlik ekskursiyalarda).
   
3. 
   Turistlarga kungil ochar xizmatlarni (uyinlar, musobakalar, konsertlar, sport uyinlari, chumilishlar, ekzotik xarakatlar) kursatish.
   

^ayd kilingan xizmat xillari ekoturizm marshrutlarini ishlab chikishdagi axborotlanganlik tamoyili buyicha xam talab kilinadi. Ekoturizm marshrutlarida xizmatlarni sifatli kilib bajarish turistga taklif kilishning mukammal ishlab chikilgani va a’lo darajada bajarilgani turistik firmada turistlar okimini kupaytirib olinadigan daromadning oshishini ta’minlaydi, turizm bozorida turfirmaning mavkeini kutaradi.

3. 
   Ekologik turizm marshrutlarida xayot xavfsizligini ta’minlash
   

Turizmdagi boshka turistik marshrutlarga takkoslaganda ekoturizm marshrutlarida turistlarning xayotiga xavf soluvchi manbalar anchagina. CHunki ekoturizm marshrutlari tabiatimizdagi barcha ekologik iklim mintakalarini uz ichiga oladi. Bu ekologik iklim mintkalarining barchasida tabiatdagi zaxarli xashoratlar, sudralib yuruvchilar yashashadi.
Ekoturizm marshrutlarida turistlarning xayotiga xavf soluvchi vaziyatlar va manbalarni kuyidagi tartibda guruxlash mumkin:

1. 
   Zaxarli sudralib yuruvchilar (ilonlar) va xashoratlar (korakurt, pashshalar) chakishi xavfi.
   
2. 
   Iklimning ta’siri xavfi (issik urishi, toFlarda kon bosimi oshishi, usimliklarning allergiya chakirishi, shamollash).
   
3. 
   Ichki kasalliklarning kelib chikishi xavfi (meva sabzovatlardan, maxalliy suvlardan, maxalliy - milliy ovkatlardan).
   
4. 
   Transport vositalarining chulda va toFliklarda, notekis yullarda yurishdan kelib chikadigan xavf.
   

Ekologik turizm marshrutlarida transport vositalari va iklimiy xavflarning turistlar xayotiga xavf solishi xakida ekoturizm marshrutlarini ishlab chikishda «faoliyatlilik» tamoyili talablarida yozildi.


Uzbekiston tabiatidagi zaxarli ilonlar.

Ekoturizm marshrutlarida tabiatdagi zaxarli ilonlar, xashoratlar xakida marshrutning «axborotlanganlik» tamoyili buyicha zaxarlanish xakida marshrut ma’lumotlarida ogoxlantirish xabarlari yozilishi, zaxarli ilonlar, chayon va kara- kurtlarning kaerlarda kuprok uchrashi yoki bulishi albatda yozilishi shart buladi.

Maxalliy iklim sharoitlari. manbalari asosida turistlarda ichki kasalliklar kelib chikishini oldini olish uchun maxalliy suvdan foydalanmaslik, maxalliy axoli ovkatlarini bilan xolda ovkatlanish, mevalarning xususiyatlari xakida ogzaki ogoxlantirishlar, axborotlar, suxbatlar utkazish albatda kutilmagan xavfning oldini oladi.
Ekoturizm marshrutlarida turistlarning xayotida xavf paydo bulganda kuyidagi xavf oldi va sunggi tadbirlar marshrut xujjatlarida aks ettirilishi albatda zarur:

1. 
   Ekoturizm marshrutlarida ilonlar, chayon korakurtdan zaxarlanishiga karshi va boshka ichki kasalliklarning oldini oluvchi dorilar, zardoblar vositalari bulgan «ekoturizm aptechkasi - dorixonacha» si bulishi.
   
2. 
   Turistlarning ekoturizm resurslari makonlarida yakka xolda yurmasligi.
   
3. 
   Zaxarlangan xolatda birinchi tibbiy yordam kursatadigan tibbiyot mutaxassisining marshrut davomida turistlar bilan birga bulishi.
   
4. 
   Ekoturizm marshrutlari utadigan joylardagi yakin kasalxonalar, vrachlik - feldsherlik makonlarining adreslari, telefonlari marshrut xujjatlarida bulishi, doimiy mobil alokalarining ishlab turishini ta’minlash.
   
5. 
   Transport vositalarining texnik sozligini doimo nazorata olish va marshrutga chikish oldidan yullarning xolatini kuzatib chikish.
   

Kayd kilingan tadbirlar ekoturizm marshrutlariga chikishdan oldin kanchalik mukammal utkazilsa marshrutning - turning xavf-xatarsiz, kutilmagan noxush janjallarsiz muvaffakiyatli utkazilishni ta’minlaydi. Ekoturizm marshrutlarini ishlab chikuvchilar va marshrutlarni utkazuvchilar marshrutlarda turistlar va xizmat kiluvchilar xayotiga xavf soluvchi manbalarni oldin bashoratlab bu xavfni uz vaktida bartaraf kilish ishlariga uta ma’sul va javobgardirlar.


VJ
Uzbekiston tabiatidagi kuplab uchraydigan chayon va korakurt.

3. 
   Ekoturizm marshrutlarini utkazishni tashkil kilish
   

Ekoturistik marshrutlarni utkazishni tashkil kilish turistik marshrutlarning xilma-xil yoki turli mavzular buyicha ekanligidan kat’iy nazar kuyidagi 3-boskichga bulinadi:

1. 
   Tayyorgarlik boskichi.
   
2. 
   Marshrutda yurish davri boskichi
   
3. 
   Marshrutning tugashi boskichi.
   

1. 
   Birinchi tayyorgarlik boskichida marshrutni utkazuvchi ma’sul raxbar uta jiddiy bulgan tayyorlanish boskichidagi barcha talablarning tulik, kamchiliklarsiz bajarilishiga puxta tayyorlanishi lozim. Bu boskichda turistik marshrut davomida amalga oshiriladigan ishlar: xizmat kursatish, tuxtash joylaridagi utkaziladigan tadbirlar nomma-nom rejalashtirishni talab kiladi.
   

E’tibor berish lozimki, marshrutni utkazish dasturida marshrut davomidagi sayoxatlar, tadbirlarning mazmundorligi, kizikish uYFOtishi, turistlarning savollariga javoblarning tulikliligi tayyor bulish rejalari xam aniklangan bulishi kerak.

1. 
   Tayyorgarlik boskichidagi talablar:
   

1. 
   Marshrut yulini urganib chikish.
   
2. 
   Marshrutni utkazish dasturini tuzish
   
3. 
   Marshrutda amalga oshiriladigan ekskursiyalar dasturini tuzish.
   
4. 
   Marshrut davomida xizmatlar kursatish dasturini tuzish.
   
5. 
   Turistlarga xizmatlar kursatish xujjatlarini rasmiylashtirish
   

2. 
   Marshrutni amalga oshirish boskichida kuyidagi ^arakatlar amalga oshiriladi:
   

1. 
   Marshrutga chikish (boshlash, yulga chikish).
   
2. 
   Marshrutdagi ekskursiyalar, uchrashuvlar, dam olish va tadbirlarni marshrut dasturi asosida utkazish.
   
3. 
   Marshrutdan kaytish.
   
4. 
   Marshrut utkazilgandan keyin turistlarning fikri, ta’surotlari, taklifi va takrizlarini tuplash.
   

3. 
   Marshrutning tugashi boskichida kuyidagi ishlar amalga oshiriladi:
   

1. 
   Marshrut utkazilganligi xakida xisobot tayyorlash.
   
2. 
   Marshrut davomida yuz bergan kutilmagan xodisalar, vokealar, kamchiliklar, kelishmovchiliklarni mukammal taxlil kilish.
   
3. 
   Marshrutni kayta utkazishni yaxshilaydigan tavsiyalar yaratish va kullash.
   

Ekoturistik marshrutni utkazishni tashkil kilish va utkazish ishlari, marshrutda belgilangan tadbirlar «marshrut xujjatlarida» kayd kilinishi lozim. Bu xujjatlar kuyidagilardan iborat buladi:

1. 
   Turistik marshrutni utkazish xakida xujjat (ruxsatnoma, xarita va boshk...).
   
2. 
   Turistik marshrutda turistlarga xizmat kiluvchilar xakida xujjatlar (xaydovchi, tarjimon, suv, choy, ovkat beruvchilar, yuklarni kutaruvchi, axborotchi, boshlovchi va boshkalar).
   
3. 
   Xisobot uchun xujjatlar.
   
4. 
   Turistik marshrutning texnologik xaritasi.
   
5. 
   Turistga beriladigan yullanma (axborotlar varakasi, ma’lumotlar - axborotlanganlik tamoyili buyicha).
   
6. 
   Marshrutning sxemasi.
   

Marshrutlarni utkazish metodikasi. Turistik marshrutni utkazish metodikasi ikki kismdan iborat buladi:

1. 
   Og‘zaki metodikalar.
   
2. 
   Amaliy metodikalar
   

Turistik marshrutni utkazishdagi OFzaki metodika buyicha dastlab turistlar bilan uchrashuv tashkil (turfirma yoki marshrut raxbari) kiladi. Bu uchrashuvda raxbar marshrut xakida barcha zarur axborotlarni OFzaki aytib beradi, savollarga xam OFzaki javob beradi.


1-chizma. Turistik marshrutni utkazishdagi amaliy metodika.

M

Туристик маршрутни утказишда амалий методикасининг тузилиши куйидагича булади.

arshrut davomida marshrut raxbari kuyidagi metodik - yul axborotlarini berish usullaridan foydalanadi:

• 
  e’lonlar;
  
• 
  tushuntirishlar;
  
• 
  xabarlar;
  
• 
  ma’lumotlar;
  
• 
  suxbatlar.
  

^ayd kilingan axborotlar kiska, mazmunli, maksadli, kizikarli bulishi marshrut raxbaridan uz ishi buyicha usta bilimdon, etuk mutaxassis bulishligini talab kiladi.
^ayd kilinganlardan ma’lum buladiki, turistik marshrutlarni utkazishni tashkil kilishda ilova kilingan boskichlar, bu boskichlardagi talablar, marshrutni utkazish metodikasining bajarilishi turistning barcha talablarini tulik kondirishga karatilmogi lozim.
Ushbu xolatda turistning marshrutdagi maksadi amalga oshadi, marshrutdan tulik konikish xosil kilib uz xarajatlarini «kurish», «bilish» va xulosa chikarishida tugri sarflanganligini anik biladi, bundan afsuslanmaydi.

3. 
   
   CHul tabiati va chul kemasi
   
   
   Ekologik turizm marshrutlarining reklamasi
   

Ekologik turizm marshrutlarining reklamasini ishlab chikishda dastlab ekoturizm marshrutining mavzusi aniklanadi. Respublikamizda ekoturizmni rivojlantirishda tabiat kurikxonalaridan foydalanish xakida juda kuplab muloxazalar va takliflar, tavsiyalar bildirilmokda. Lekin, yukorida kayd kilganimizdek tabiat kurikxonalaridan ekoturizm maksadlarida foydalanishning xukukiy meyorlari ishlab chikilmaganidan xozircha bu ekoturistik saloxiyatdan foydalanish imkoniyatlari
yuk.
SHunga karamasdan xozirdanok tabiat kurikxonalarimizdagi ekoturistik ob’ektlarni ruyxatga olishimiz va ularning tavsiflarini yozib borishni boshlashimiz kerak. Albatta tabiat kurikxonalarning uziga xos bulgan tabiat landshaftlarining rangli tasvirlari kataloglari ishlab chikilgan. Ekoturizm rivojlanishidagi xalkaro statistikani kurganimizda ichki turizmda xam xalkaro turizmda xam 70 - 80% turistlar tabiat kurikxonalaridagi noyob ayniksa, tubjoy tabiatidagi xayvonot olamiga kizikishmokda.
Quyida biz Uzbekiston chullarining tabiatidagi xayvonot olamini tasvirlovchi ekoturistik marshrutdagi asosiy va kizikarli xayvon turlarini reklama kilish loyixasini ishlab chikishga xarakat kilamiz.
Ekoturistik reklamaning mavzusi: «^izilkum tabiat kurikxonasiga sayoxat» reklamasida ekoturistik marshrutning uzi ishlab chikilmaydi. Balki turistlarni kiziktiruvchi va bu tabiat kurikxonasiga borish istagini xosil kiluvchi xis - tuYFuni xosil kiladi. Bu reklamadan keyin ekoturist albatta ushbu kurikxona tur marshrutini izlashga majbur buladi. SHuning uchun xam turizmning tijoriy sir - asrorlarini birdaniga e’lon kilib bulmaydi. Dastlab ekoturistik marshrutning jozibador va kizikarli ob’ektlarining bir kismigina reklama kilinadi.
Qayd kilingan mavzudagi ekoturistik reklama kuyidagicha bulishi mumkin.
Qizilkum davlat kurik- xonasi Amudaryoning urta okimidagi kirFOklaridagi tukayzor tabiatiga kushilib ketadigan Qizilkum chuli xududlarida joylashgan bulib chullarimizning tipik tabiati va bu tabiat bilin boFlik xayvonot olamini tasvirlaydi.
Amudaryoning kirgok buylarida joylashgan betakror tabiati va noyob xayvonot olamiga ega bulgan tukayzorlar ^izilkumning bepoyon chullariga ulashib ketadi
Uzbekiston Respublikasining «^izil kitob» iga va «X,alkaro kizil kitob» ga kiritilgan va xalkaro mikyosda kuriklanayotgan ^izilkum echkiemarining eng kup sonlari ushbu kurikxonada muxofaza kilinadi.