Geografiya va ekologiya fakulteti ekologiya kafedrasi

Zovur va kollektorlarning gidrofounasenozlari
Zovur va kollektorlarning gidrofaunasi kam o’rganilgan. Bu haqda ayrim ma’lumotlargagina egamiz, xolos. Jumladan, Mirzacho’lni o’zbekiston va Qoy’botkan kollektorlaridan bahor- kuz davomida 305,3-389 tonnadan 395 t gacha fitomassa aniqlangan. Zooplanktonda kolovrotkalar (9) shoxmo’ylovlar (1) va kurakoyoqlilar (1) topilgan. Rachkilardan Alona rectangular Eucyclops serrulatus var proximus kabilar uchraydi. Zooplanktonning miqdori 160-3600 ekz/m³ (biomassasi 1,6-34,7 mg/m³), zoobentosning miqodir 453-1293 ekz/m² (biomassasi 419-1023 mg/m²) atrofida bo’lgan.
Farg’ona vodiysida joylashgan zovur va kollektorlarning planktonida gidorfaunaning bir nechta turlari (Eucycylops serrulatus emacrurus Paracycleps fimbriatus, microcyclops varicanus Chydorus sphaericus qatorida o’simliklar orasida gamnarus turlari ham uchragan.
A.M.Muhammediyev va DAAripovlarning bergan ma’lumotlariga ko’ra ular o’rgangan zovur va kollekorlar zoobentosida 20 ta tur va tur vakillari aniqlangan. Ya’ni xironomidlar (12 tadan) ninachilarni qurtlari (4) podyonok va qo’n’gizlar 92 tadan) topilgan.
Mezzo va mikrozoobnetsoning ayrim kollektorlarda miqdori 0,5- 6,8 ming ekz/m² (biomassasi 16g/m² gacha) ba’zi kollektorlarda 0,6-8,1 ming ekz/m² (biomassasi 11-14 g/m²) ga yetadi. Ularni xironomidlar qurti (40-80% podyonok qurtlari (10-15%) tashkil qiladi.
Sirdaryoni o’rta qismi Qizilqum sug’orish kanali yerlarida joylashgan kollektorlar zooplanktonining miqdori 39200 ekz/m³ 9biomassasi 0,75 g/m³) ga yetgan. Bahorda sholipoyalardan suv to’playdigan zovurlarda 13 ta tur topilgan, ularga kolovrotkalar (6) shoxmo’ylolvlar (5) va eshakoyoqlili (2) qisqichbaqasimonlar kiradi. Zooplanktonning maksimal miqdori 4050 dan 58300 ekz/m³ gacha yetadi. Shu ko’rsatkichning 53% ini brachionus calyciflerus tashkil qiladi.
B. Haqberdiyevning ma’lumotiga ko’ra, Amudaryoni quyi oqimida joylashgan kollektorlarning fitoplnaktonida 71 tur topilgan. Ularga diatomlar (46), yashillar (13) ko’k-yashil (10) piroftta (1) va evglena (1) guruhlarining vakillari kirib fitoplanktonni asosan bentosdan aralashgan turlar tashkil qilgan.
Bahorda planktonda suvo’tlarning miqdori 200 ming kl/l (biomassasi 1107 mg/m³) ga yetgan. Yoz faslida ularning biomassasi biroz kamayadi (495 mg/m³). Diatomlarni massasi 456 mg/m³ bo’lsa ko’k yashillarniki hammasi bo’lib 20 mg/m³ ( miqdori 3,3, mln kl/l) kuz faslida diatomlarni miqdori 111ming kl/l (biomassasi 208 mg/g²) ko’k yashillar miqdori 1715 ming biomassa 12 mg/m³ ga yetadi.
Ayrim ko’llar bilan bog’langan kollektorlar zooplanktoining miqdori 100-150 ming ek/m³ (biomassasi 3,2-3,6 g/m³) ni tashkil qiladi. Ba’zi xo’jaliklararo kollektorlarning zooplanktonida gidrofauna vakili aniqlangan. Ularga klovrotkalar (29). Shoxmo’ylovlilar (28) va eshakoyoqli (5) rachkilar kiradi. Yoz faslida ularning umumiy midori 81- 280 ming ekz/m³ (biomassasi 2,1-3,2 g/m²) atrofida bo’lgan.
Gulli o’simliklar va fitobentosning boyligi zovur kollektorlarda oziqa manbaini yetarli ekanligidan dalolat beradi. Ularda uchraydigan sazan, krasnoperka, plotva, laqqa, qalin peshona, oq amur kabilar uchun ozuqa yetarlidir.
Amudaryoning etak qismida joylashganzovur va kollektorlarda baliqlarni 33 ta tur va tur vakillari uchraydi. Ulardan Shuka, Samarqand xramulyasibichoq kollektor bor. Kollektorlarda uchragan baliq turlarining ko’pchligi Amudaryoda va uning boshqa suv havzalarida ham rivojlanadi. Shunday baliqlarga Orol plotvasi Oq amur Orol jerixi Orol va O’rta Osiyo usachlari sazan laqqa kabilarni aytish mumkin.