Geografiya va ekologiya fakulteti ekologiya kafedrasi

9 - MAShG’ULOT
Mavzu Ko’llarda botqoqlanish jarayoni - 2 soat.
Ko’rgazmali qurollar va jihozlar: Yer yuzidagi eng yirik botqoqliklar to’g’risida jadval ma’lumotlari, torf botqoqliklari qatlamlarining tuzilishi to’g’risida chizmalar, kontur xaritalar, dunyoning va O’zbekistonning tabiiy xaritalari, albom, qalam, chizg’ich.
O’rganish tartibi.
Ko’llar uchta tarkibiy qismdan iborat: botiq, suv qatlami, o’simlik va hayvonot dunyosi. Ko’l botiqlari kelib chiqishiga ko’ra bir nechta qismlarga bo’linadi. Buni Akademik A.M.Muzaffarov (1958-1965 yillarda) o’rganib chiqqan va O’rta Osiyo ko’llarining kelib chiqishlari bo’yicha quyidagi turlarga bo’lgan:

• 
  Tektonik jarayonda hosil bo’lgan ko’llar. Ularga Orol, Issiqko’l, Qorako’l, Balxash ko’llari kirtilgan.
  
• 
  Muzliklar bilan bog’liq holda yuzaga kelgan ko’llar 2 xil bo’ladi: a) Morena, tog’ jinslari uyumlari to’plangan joylarda hosil bo’lgan ko’llar; b) Qadimda muzliklar joylashgan chuqurliklarda hosil bo’lgan ko’llar (3000-3500 m balanliklarda);
  
• 
  Tog’ o’pirilishi va qulashidan, daryolar to’silishidan hosil bo’lgan ko’llarga Sarez, Yashilko’l, Sariqamish, Ko’likubbon, Iskandar ko’l kabilan kiritilgan.
  
• 
  Errozion (eski o’zanda qolgan ko’llar) va karst ko’llar. Bu guruhga xos ko’llar Amu va Sirdaryo vodiysida ko’p uchraydi.
  
• 
  Daryo etaklarida joylashgan ko’llar. Bu guruhga xos katta-kichik ko’llar katta daryolar etaklarida ko’plab uchraydi.
  

Karst ko’llar ohakli yoki gipsli jisnlarni yuvilish va o’yilishidan hosil bo’ladi. Ular to’g’ri shaklli bo’lib, kraterlar asosida hosil bo’lgan ko’llarda ham kuzatiladi.
Tektonik kelib chiqishga ega bo’lgan ko’llar uzunasiga bir oz cho’zilgan bo’ladi. Bunday shaklni to’g’onlardan hosil bo’lgan ko’llarda ham kuzatish mumkin. Morena ko’llar to’g’ri shaklga ega bo’lmaydilar. Ular egri-bugri, kichik yarimorolli, toshli ko’rfazlidir.
Ko’llarning gidrobiologik klassifikatsiyasi birinchi marta nemis gidrobiologi Avgust Tineman tomonidan amalga oshiriladi va u ko’llarni uch tipga, ya’ni: oligotrof, evtrof va distrof ko’llarga bo’ladi.

•