Geografiya va ekologiya fakulteti ekologiya kafedrasi

O’rganish tartibi.
Xaritalardan foydalanib O’zbekiston ko’llari haqida, ularning joylashishi xususiyatlari haqida ma’lumatlar olinadi.
O’zbekistonda ko’llar nisbatan kam, ular respublika hududida notekis tarqalgan. Ko’llarningaksariyati ichki ko’llar bo’lib, ular ko’proq daryo vodiylari buylab joylashgan. Respublika ko’llari paydo bo’lishi jihatidan xilma – xildir. Tog’larda ko’llar to’g’on va marena ko’llar, tekislikdagilari esa qoldiq ko’llar yoki zovur – drenaj suvlarining to’planishidan vujudga kelgandir.
O’zbekiston hududidagi ko’llarning ko’pchiligi uning tekislik qismida, xususan Amudaryo, Sirdaryo, Zarafshon, Chirchiq kabi daryo vodiylarida, asosan , ularning quyi qisimlarida joylashgan. Bu ko’llar ko’pchiligi kichik, sayoz va sho’r bo’lib, bahorda hamda daryo suvi kupaygan vaqtda suvlarga to’lib, yozning oxirlariga borib, suvi juda ozayib sayozlashib, ba’zilari qurib, botqoqlik sho’rxokka aylanib qoladi.
O’zbekiston tekislik qismidagi ko’llar kelib chiqishi jihatidan turlichadir. Ba’zilari daryo vodiylarining pastqam joylarida hosil bo’lib, yomg’ir qor, irrigasiya shaxobchalarining tashlama suvlari yoki yer osti suvlaridan, ba’zan esa daryolar toshganda sizib borgan suvdan to’yinib turadi. Bunday ko’llar berk ko’llar hisoblanib, suvi sho’r, ba’zilarining suvi yozda qurib qolib, tagida tuz cho’kib qoladi, ba’zilari botqoqli joyga aylanadi.
O’zbekistonda tektonik yo’l bilan vujudga kelgan eng katta ko’l Orol ko’lidir. Orol ko’li katta bo’lganligidan u dengiz deb ataladi ( Ergashev, 2003).
Orol dengizi suvining kamayishini karta sxemada o’rganiladi.
Respublikamiz tekislik qismida daryo qayrlarida joylashgan ko’llar suvi bahorda, yoz oylarida keskin kamayadi, ba’zilari qurib qoladi.
Asosiy ko’llarni xaritadan topish. Respublikamizning asosiy ko’llari Orol, Mirzacho’ldagi Arnasoy, Zarafshon daryosi qo’yi oqimidagi Dengizko’l, Somonko’l, Sho’rko’l, Oqko’l, va boshqalar. Bu ko’llar kichik bo’lib ularning suv yuzasi maydoni bir necha yuz gektardan bir necha km² gachadir. Ko’rinib turibdiki Orol suv sathining pasayishi ham ekologik, ham iqtisodiy jihatdan juda katta zarardir. Orol suv sathining ma’lum yuzada saqlab turishining yagona yo’li bu uning havzasidagi mahalliy suv boyliklaridan tejab - tergab foydalanishdir.
Mavzuni o’rganish uchun qo’ydagilarni bajaring.

1. 
   Orol ko’lining joylashishi va suvining kamayishini xaritadan ko’rish va kontur xaritaga chizib olish.
   
2. 
   Zarafshon daryosi qo’yi oqimidagi Dengizko’l, Somonko’l, Sho’rko’llarni xaritadan aniqlash.
   
3. 
   Farg’ona vadiysidagi Axsikentko’l, Quyi Amudaryodagi Sariqamish, Sudachye, Ulug’sho’rko’l, Abilko’l, Oqko’l ko’llarining joylashishini xaritadan aniqlash va kontur xaritaga tushirish.
   
4. 
   Ekologik xaritadan yer usti suvining ifloslanish darajasi bo’yicha iflos, ifloslangan, ifloslanish arafasida, toza ko’llarni aniqlash.