Geografiya va ekologiya fakulteti ekologiya kafedrasi

2. Daryolarning turlari.
Daryolar turli belgilargina qarab turlarga bo’linadi, masalan, kattaligi, oqim sharoiti, to’yinish manbasi, suv rejimi, muz rejimi, irmoqlarining doimiylik darajasi va boshqalar. Kattaligiga qarab daryolar o’rtacha va kichik daryolarga bo’linadi. Basseynining maydoni 50000 km² dan katta bo’lgan daryolar, katta daryolar, 2000 dan 50000 km² gacha bo’lganlari o’rtacha, 2000 km² dan kichik bo’lgan kichik daryolar deyiladi. Katta daryolarning basseyni bir nechta geografik zonalarda joylashgan. Bunday daryolarning gidroekologik rejimi shu geografik zonalardagi daryolarga to’g’ri kelmaydi, shuning uchun ular yarim zonaldir.
O’rtacha daryolar basseyni bitta geografik zonada joylashgan va shu zonaning gidroekologik rejimiga to’g’ri keladi va zonal daryolar hisoblanadi. Kichik daryolar bitta geografik mintaqa hududida joylashadi. Lekin shu mintaqadagi katta daryolarning gidroekologik rejimidan farq qiladi va shuning uchun azonal hisoblanadi.
Oqim sharoitiga qarab daryolar tekislik yarim tog’ va tog’ daryolariga bo’linadi. Tekislik daryolariga shartli ravishda Frud kattaligi kiritilgan. Frud kattaligi 0,1 dan kichik bo’lsa tekislik daryolari, 0,1-1,0 bo’lgan daryolarga yarim tog’ daryolari, 1,0 dan yuqori bo’lgan daryolarga tog’ daryolari kiradi. Tekislik va yarim tog’ daryolarida suv sokin oqadi, tog’ daryolarida esa suvning oqimi jo’shqin harakterga ega.
Suv bilan to’yinish bo’yicha daryolar qor, yomg’ir, muzlik va yer osti suvlariga bo’linadi. Suv rejimi bo’yicha yoki yil davomida oqimning tarqalish xarakteri bo’yicha daryolar bahorda suv bilan to’ladigan, yilning issiq qismida to’ladigan va toshqinli daryolarga bo’linadi.
Daryolar suvining oqimiga qarab sokin va jo’shqin daryolarga bo’linadi. Buni aniqlash uchun Frud G₂ kattaligi kiritilgan. Bunda – oqim chuqurligi – suv erkin tushishining tezlanishi – oqim tezligining kritik belgisi qilib 1 olingan. Agar 1 bo’lsa oqim kritik holatda, 1 bo’lsa oqim jo’shqin, 1 bo’lsa oqim sokin bo’ladi. Jo’shqin oqim tog’ daryolariga, sokin oqim esa tekislik daryolariga xosdir.