Geografiya

1.1. Innavatsion ta’lim texnologiyalari haqida

Geografik bilimlarga oid ilk tasavvurlar aynan bola atrofidagi damni his etishdan boshlanadi. Buning metodik jihatlarini yaratish O‘zbekiston Respublikasi Ta’lim Vazirligi tasarrufidagi tegishli o‘quv-metodik bo‘linmalar tomonidan ishlab chiqilishi lozim.

Maktabda matematika, fizika, ona tili, xorijiy tillar kabi o‘quv kurslarining o‘qitilish qoidasidan kelib chiqqan tarzda geografik ta’lim, uning yo‘nalishlari va obektlari nomlari bilan emas, bolalarning yoshi jismoniy imkoniyatlari va psixologik xususiyatlarini inobatga oluvchi sinflar bilan farq qiladi, xolos. Albatta, bunda bilim olib oddiydan -murakkabga tomon iyerarxik pog‘onalash, ya’ni tizimlash asosida tashkil etiladi.

Uzluksiz geografik ta’lim milliy ta’lim tizimining barcha bosqichlarini o‘zida qamrab oluvchi va iyerarxik pog‘ona joylashtiruvchi bilim berishni oddiydan murakkab tomonga olib boruvchi kadrlar tayyorlash tuzilmasi va uning faoliyat ko‘rsatishi mumkin. Maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalar ko‘ziga yaqqol tashlanayotgan ularni “Atrof-olamga sayohat” ruknida bolalarga ochiq havoda tanishtiruv sohalarini saotlarini o‘tkazish va rasmlar chizdirish tavsiya etiladi. Barchada esa bolalarga ochiq havoda tanishtiruv soatlarini o‘tkazish va rasmlar chizdirish tavsiya etiladi. Bog‘chada esa bolalarga atrof olam haqidagi she’rlarni yodlatish va turli o‘yinlarni o‘ynatish lozim. “Ertaliklarni” nafaqat milliy bayramlarga, balki 22-mart xalqaro suv kuni, 22-aprel xalqaro Yer planetasi kuni, 5-iyun butun jahon atrof muhitni muhofaza qilish kuni, 22-sentabr-Xalqaro turizm kuni, 6-oktabr-Yashash hududlarini muhofaza qilish kuniga” bag‘ishlangan o‘tkazish mumkin. Umumiy o‘rta maktab o‘z nomi bilan umumiy, shuning uchun ham unda o‘qitilayotgan “Geografiya” mantiqan umumiy bo‘lmog‘i lozim. Chunki yuqorida ko‘rindiki, u nafaqat janubiy yoki iqtisodiy geografiyadan balki o‘nlab boshqa fanlardan tarkib topgan geografik fanlar tizimidan iborat. U o‘z aksini uzluksiz ta’lim bosqichlarida topishi lozim.

Tabiiy yo‘nalishdagi ixtisoslashgan maktablarda geografik ta’lim 1-sinfdan umumta’lim maktablarida esa 5-sinfdan boshlangani ma’qul. Maktabda umumlashtirilgan geografiya hozirgidek tabiiy va iqtisodiy geografik bilimlarni berishga asoslanmaydi.

Yakuniy maktab geografiyasi “O‘zbekiston geografiyasi” o‘quv kursi bilan yakunlanadi. Chunki yoshlarning barchasida milliy g‘oya va g‘ururini shakllantirish maqsadida “O‘zbekiston tarixi”, o‘quv kursi bilan bir qatorda “O‘zbekiston geografiyasi”ni o‘qitish maqsadga muvofiqdir. Bu uning davlat va jamiyat uchun naqadar zarurligini ko‘rsatadi va uning umum majburiy xususiyatlarini namoyon etadi hamda yagona maqsad sari intiltiradi.

O‘rta maxsus kasb-hunar ta’limga geografiya faqatgina “Amaliy geografiya” tariqasida emas, balki deffirensiyalashgan holda ixtisoslashgan tarzda kirib kelishi lozim.

Akademik litseylarning nogeografik ta’lim muassasalarida, oliy ta’lim talablaridan kelib chiqqan tarzda, aniq fanlar yo‘nalishida, “Umumiy geografiya”, qolganlarida esa huddi shu nomdagi geografik fanlarni o‘zlashtirish kerak.

Agarda respublikamizda kelgusida maxsus geografik akademik litseylar ochilsa uning 3 yillik ta’lim bosqichining birinchi kunida “geografiya asoslari”, so‘ngra o‘sha zamonga mos hamda kasbga yo‘naltiruvchi geografik, bilim berish maqsadga muvofiqdir.

O‘rta darajadagi kasbni egallash uchun kollejlarga o‘qishga kirgan talabalarga geografik bilim ularning jonlangan yo‘nalishlariga mos ravishda o‘tilishi mantiqan to‘g‘ri deb hisoblaymiz. Masalan: pedagogika kollejlarida o‘quvchiga “geografiya o‘qitish metodikasi” o‘quv kursini o‘tish ham qarz ham farzdir. Yangi iqtisodiyot va servis kollejlarida “Iqtisodiy geografiya”, “Rekreatsion geografiya” yoki “Turizm geografiyasi”ni o‘tish foydadan holi emas. Bu bilan biz o‘quvchilarga mehnat faoliyatlarida kerakli bo‘lgan geografik bilim va ko‘nikma berayapmiz. Ularni ishga joylashishlarini osonlashtirmoqdamiz.

Shu vaqtgacha an’anaviy ta’limda talaba (o’quvchilar)ni faqat tayyor bilimlarni egallashga o’rgatilib kelingan edi. Bunday usul talaba (o’quvchilar) da mustaqil fikrlash, ijodiy izlanish, tashabbuskorlikni so’ndirar edi. Hozirgi kunda ta’lim jarayonida interfaol uslublar (innavatsion pedagogik va axborot texnologiyalari)dan foydalanib, ta’limning samaradorligini ko’tarishga bo’lgan qiziqish, e’tibor kundan- kunga kuchayib bormoqda. Zamonaviy texnologiyalar qo’llanilgan mashg’ulotlar talaba (o’quvchilar) egallayotgan bilimlarni o’zlari qidirib topishlariga, mustaqil o’rganib, tahlil qilishlariga, hatto xulosalarni ham o’zlari keltirib chiqarishlariga qaratilgan. O’qituvchi bu jarayonda shaxs va jamoaning rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi, shu bilan bir qatorda boshqaruvchilik, yo’naltiruvchilik vazifasini bajaradi. Bunday o’quv jarayonida talaba (o’quvchilar) asosiy figuraga aylanadi.

Pedagog – olimlarning yillar davomida ta’lim tizimida Nega o’qitamiz? Nimaga o’qitamiz? Qanday o’qitamiz? Savollariga javob izlash bilan bir qatorda qanday qilib samarali va natijali o’qitish mumkin? – degan savoliga ham javob qidirdilar.

Bu esa, olim va amaliyotchilarni o’quv jarayonini texnologiyalashtirishga, ya’ni o’qitishni ishlab - chiqarishga oid aniq, kafolatlangan natija beradigan texnologik jarayonga aylantirishga urunib ko’rish mumkin, degan fikrga olib keldi.

Bunday fikrning tug’ilishi pedagogika fanida yangi pedagogik texnologiya yo’nalaishini yuzaga keltirdi. Bugungi kunda ta’lim muassasalarining o’quv – tarbiyaviy jarayonida pedagogik texnologiyalardan foydalanishga alohida e’tibor berilayotganining asosiy sababi quyidagilardir: