GeografiYa HÁm táBİYİy resurslar fakulteti ekonomikaliq hám socialliq geografiYa kafedrasi

Jumıstıń teoriyalıq tiykarları
Xalıqtıń málim jıllar aralıǵinda ortasha sanın (Sᵧ) esaplaw ushın tek qana 2 múddet aralıǵı bolıwı shárt emes, yaǵnıy bunı esaplawda neshe jıl esabı alınǵan bolsa, olar óz-ara qosılıp, neshe jıl bolsa, sonsha sanǵa bólinedi. Bunda ayırım jılları xalıq kóbeyip ketken, ayırım jılları azayǵan - ortasha xalıq sanı boladı. Biraq esaplawǵa ańsat bolıwı hám de túsindiriwdiń qolaylıǵınan kelip shıqqan halda, eki múddet aralıǵın alıw maqsetke muwapıq boladı hám tómendegishe boladı:

• 
  𝑆ᵧ = 
  

Xalıqtıń ulıwma absalyut sanı – belgili bir aymaqtaǵı yamasa xalıq toparındaǵı adamlardıń belgili bir waqıttaǵı muǵdarlıq kórsetkishi bolıp tabıladı. Xalıq esap sanaqları járdeminde xalıqtıń absolyut sanınıń ózgeriwin anıq kórsetkishlerde kórsetiw múmkin. Xalıqtıń absolyut sanındaǵı ózgerislerde xalıqtıń sanı úzliksiz kóbeyip barsa unamlı, eger xalıq sanı kemeyip barsa onda unamsız kórsetkishlerge iye bolıwı múmkin. Xalıqtıń absalyut sanı onıń tábiyiy hám mexanikalıq háreketleri nátiyjesinde mudami ózgerip turadı. Tábiyiy kóbeyiwde demografiyalıq processlerden tuwılıw hám ólimshilik processleri áhmiyetli orınǵa iye.
Xalıqtıń absalyut sanındaǵı ózgerisler absalyut kóbeyiw arqalı anıqlanadı. Xalıqtıń absalyut kóbeyiwin anıqlawda bolsa tómendegi formuladan paydalanıladı:
ΔS = S₁ - S₀
ΔS - absalyut kóbeyiw.
S₀ - úyrenilip atırǵan dáwirdiń basındaǵı xalıq.
S₁ - úyrenilip atırǵan dáwirdiń aqırındaǵı xalıq.

Xalıq esap sanaǵı aralıǵindaǵı xalıq sanın anıqlawda demografiyalıq balans usılınan paydalanıladı. Bul usıl demografiyalıq balans teńlemesinde óz kórinisin tapqan :

S₁= S₀ + (N-M) + (P-V)
S₀ - xalıq sanı (úyrenilip atırǵan dáwirdiń basında)
N - úyrenilip atırǵan dáwirdegi tuwılganlar sanı
M - úyrenilip atırǵan dáwirdegi ólgenler sanı
P - kelgenler (immigrantlar) sanı
V- ketkenler (emigrantlar) sanı.