География ҳӘм тәбийий ресурслар факультети экономикалық ҲӘм социаллық география кафедрасы

Урбанизация России в XX веке: представления и реальность
Пивоваров Юрий Львович - доктор географических наук, профессор Московского городского педагогического университета

Тема статьи – поиски причин кризиса урбанизации в России конца XX века. Их, по мнению автора, следует искать в той модели городского развития, которая была принята в советское время. Характеризуется своеобразие советской урбанизации в контексте всей истории страны, показаны динамика численности городского населения и качественный состав людских масс, обеспечивших “городской взрыв”, начиная с 1929 г. – “года великого перелома”. Среди особенностей советской урбанизации выделяются: ее переходный, ущербный, незавершенный характер, связанный с форсированной индустриализацией; жесткое централизованное регулирование городского развития с минимизацией затрат на человека; сельские корни новых горожан и маргинализация городского населения; поселковая сущность новых городов; завышенные представления об уровне урбанизации страны. Показано, что в реальной действительности проведенная таким образом урбанизация сопротивлялась и времени, и пространству. Если Россия в ХХ веке приблизилась к западным странам по численности и концентрации городского населения, то в части качественных характеристик урбанизации она по-прежнему значительно им уступает. Особо отмечается сопротивление пространства, прежде всего северных территорий страны, урбанизации. Поэтому в 1990-е годы происходит сжатие “экономической ойкумены” России.

20-ӘСИРДЕ РОССИЯНЫҢ УРБАНИЗАЦИЯСЫ; СЕЗИМЛЕР ҲӘМ ҲАҚЫЙҚАТ

Мақаланың темасы 20-әсир соңындағы Россиядағы урбанизацияның төменлеўиниң себеплерин излеў. Автордың пикирине көре, оларды Совет дәўиринде қабыл қылынған қаласазлық моделинен излеў керек. Мамлекеттиң путкил тәрийхы контекстинде Совет урбанизациясының өзине тән қасийети, қала халқының динамикасы ҳәм «қала партлаўы»н тәминлейтуғын инсан массасының сыпат қурамы, 1929-жылдан баслап «жыл улкен бурылыў ноқаты», көрсетиледи. Совет урбанизациясының өзгешеликлери қатарына төмендегилер киреди: мәжбурий санаатластырыў менен байланыслы болған оның өтиў дәўири, кемис, толық болмаған характери; жаңа қалалардың турақ-жай тәрепи; мамлекеттиң урбанизация дәрежеси ҳаққында артықша баҳаланған пикирлер. Негизинде усы тәризде әмелге асырылған урбанизация ўақытқа да, мәканға да қарсылық көрсеткени көрсетилген. Егер Россия 20-әсирде қала халқының саны ҳәм концентрациясы тәрепинен Батыс мамлекетлерине мурәжәт қылған болса, ол жағдайда урбанизацияның сыпат өзгешеликлери тарепинен ол олардикинен адеўир пәс. Космостың, әсиресе мамлекеттиң арқа аймақларының урбанизацияға шыдамлылығы өз алдына айтылған. Соның ушын, 1990-жылларда Россияның «экономикалық айкумени»ниң азайыўы гузетилмекте.