Geografiya 10 sinf 2017. indd

Janubiy Osiyo davlatlari.
  Janubiy  Osiyo  subregionining  umumiy  may-
doni  4,5  mln  km²  ni  tashkil  etadi.  Mintaqada  2  mlrdga  yaqin  aholi  is-
tiqomat  qiladi.  Mazkur  subregion  tarkibiga  Hindiston  yarimoroli,  Hind-
Gang  tekisligi,  Shri-Lanka,  Maldiv,  Andaman,  Nikobar  hamda  Lakkadiv 
orollari  kiradi.  Uning  hududida  7  ta  davlat  joylashgan.  Mintaqa  davlatlari 
orasida  bitta  monarxiya  davlat  tuzumiga  ega  bo‘lgan  Butan  Qirolligi  bilan 
6  ta  respublika  mavjud.  Ma’muriy-hududiy  tuzilishiga  ko‘ra  esa  Hindiston 
va  Pokiston  federativ,  qolganlari  unitar  davlatlar  hisoblanadi. 
Janubiy  Osiyoning  dunyo  miqyosida  tutgan  o‘rni  quyidagicha:  bu 
subregion  Yer  shari  quruqlik  maydoning  3,1  %  ni  egallaydi;  dunyo  aho-
lisining  25,4  %  ushbu  mintaqa  aholisidan  tarkib  topadi;  dunyo  bo‘yicha 
YMM  ning  9  %  dan  ortig‘i  shu  subregion  hissasiga  to‘g‘ri  keladi.
Dunyo  okeaniga  bevosita  chiqish  imkoniyatining  mavjudligi,  Hind 
okeani  havzasi  qirg‘oqbo‘yi  hududlarining  markazida  joylashganli-
gi,  uning  hududida  qadimiy  tarixiy  mar kazlarning  mavjudligi,  mintaqa 
geografi k  o‘rnining  o‘ziga  xos  jihatlari  hisoblanadi.
Janubiy  Osiyoni  shimolda  Himolay  tog‘  tizmasi  va  Qoraqurum 
o‘rab  turadi.  Shimoli-sharqda  u  o‘rmonlar  bilan  qoplangan  Assam-Bir-
ma  tog‘lari,  shimoli-g‘arbda  esa  Hindukush  va  Eron  tog‘liklari  orqali 
chegaralanadi.  Mintaqa  shimoldan  janubga  qarab  dunyodagi  eng  baland 
tog‘  Himolaydan  ekvatorda  joylashgan  Maldiv  orollariga  tomon  pasayib 
boradi  (23-rasm). 
Mazkur  mintaqaga  musson  tipli  iqlim  xos  bo‘lib,  yil  davomida 
ob-havoning  keskin  o‘zgarishi  bilan  ajralib  turadi.  Bu  yerda  aniq  ifo-
dalangan  ikki  iqlimiy  mavsum  (nam  yoz  va  quruq  qish  mavsumlari) 
ajratiladi.  Mintaqa  iqtisodiyoti  rivojlanishida  tabiiy  resurslar,  ayniqsa, 
mineral  resurslar  katta  ahamiyatga  ega.  Bu  yerda  yoqilg‘i-energetika  re-
surslaridan  boshlab  (ko‘mir,  tabiiy  gaz,  tarkibida  radioaktiv  toriy  mavjud 

---

121
bo‘lgan  monatsitli  qumlar)  qimmatbaho  metall  hamda  toshlar  mavjud 
(oltin,  zumrad,  olmos).  Subregion  jahonda  qora  metall  rudalar  (temir, 
marganes,  xrom)  zaxirasiga  ko‘ra  ajralib  turadi.  So‘nggi  yillarda  mint-
aqaning  dengiz  shelf  zonasida  neft  va  gaz  qazib  olish  rivojlanmoqda.
Suv  resurslari  bilan  nisbatan  yaxshi  ta’minlangan.  Hind,  Gang,  Brah-
maputra  eng  yirik  daryolari  hisoblanadi.  Subregionda  yuqori  unum-
dorlikka  ega  bo‘lgan  allyuvial  tuproqlar,  qora  tuproq  xususiyatli  gilli 
tuproq lar  –  regurlar  keng  tarqalgan.  Janubiy  Osiyoning  barcha  davlat-
larida  milliy,  diniy,  ijtimoiy-iqtisodiy  taraqqiyot  omillari  bilan  bog‘liq 
holda,  aholining  tabiiy  o‘sish  sur’atlari  yuqori. 
Janubiy  Osiyoda  1  mln  dan  ortiq  33  ta  etnos  istiqomat  qilib,  min-
taqa  aho lisining  98%  ularning  hissasiga  to‘g‘ri  keladi.  Asosan,  induizm 
(Hindiston,  Nepal),  islom  (Pokiston,  Bangladesh,  Maldiv),  buddizm 
(Butan,  Shri-Lanka)  dinlari  tarqalgan. 
Ma’lumki,  Janubiy  Osiyo  qadimiy  sug‘orma  dehqonchilik  markaz-
laridan  biri  sifatida  jahonning  aholisi  eng  zich  joylashgan  areallardan 
biridir.  Bu  yerda  o‘rtacha  zichlik  355  kishi/km
2 
dan  ortiq  bo‘lib,  o‘r-
tacha  jahon  ko‘rsatkichidan  6,7  marta  ortiqdir.  Tekislik  hududlari,  yi-
rik  daryo  vodiylari  (ayniqsa,  Gang  daryosi  vodiysi)  hamda  dengizbo‘yi 
hududlarida  aholining  yuqori  zichlik  ko‘rsatkichlari  qayd  qilinadi.  Janu-
biy  Osiyo  dunyoning  eng  kam  urbanizatsiyalashgan  mintaqalaridan  biri 
hisoblanadi  (46%).  Bu  holat  mintaqa  davlatlarining  past  ijtimoiy-iqti-
sodiy  taraqqiyoti  sabablidir.  Shu  bilan  bir  qatorda  mintaqaning  ko‘plab 
davlatlarida  soxta  urbanizatsiya  jarayoni  ham  tez  sur’atlarda  rivojlanib 
bormoqda.
Janubiy  Osiyo  iqtisodiyoida  rivojlanish  darajasiga  ko‘ra,  Osiyoning 
boshqa  subregionlariga  nisbatan  past  ko‘rsatkichlar  qayd  etadi.  Butan